2-Tema. Anorganik birikpelerdiń EŃ ahmiyetli klasslari reje
Download 96.39 Kb.
|
2- lekciya
- Bu sahifa navigatsiya:
- Kislorodsiz: Duzlar atı
- Duzlar - Metall atomi hám kislota qaldig’inan ibarat quramalı zatlar. Klassifikasiyasi DUZLAR
Ximiyalıq qásiyetleri
KISLOTALAR Kislotalar – Dissosialanǵanda vodorod kationi hám kislota qaldıg'i anionidan ibarat quramalı zatlar. Klassifikasiyasi Quramı boyınsha : kislorodlı hám kislorodsız. Vodorod sanına qaray bir-, eki-, úsh, tórt tiykarlı
Alınıwı
SO3 + H2O > H2SO4 P2O5 + ЗН2О > 2H3PO4 Vodorod hám metalmaslaming tásirinen payda bulgan ónimdi suwǵa yuttirishidan (kislorodsız kislotalar ): H2 + Cl2 > 2HCl H2 + S > H2S Duzlardıń kislotalar menen tásirinen Ba(NO3)2 + H2SO4 > BaSO4^ + 2HNO3 Na2SiO3 + 2HCl > H2SiO3^ + 2NaCl 2NaCl(tv.) + H2SO4(kons.) -**> Na2SO4 + 2HC1T Ximiyalıq qásiyetleri Indikatorlar tásiri. lakmus - qızıl fenoldtalein- reńsiz metiloranj - lala reń Tiykarlar menen (neytrallanıw reaksiyası ): H2SO4 + 2KOH K2SO4 + 2H2O 2HNO3 + Ca(OH)2 Ca(NO3)2 + 2H2O Tiykarlı oksidler menen: CuO + 2HNO3 ; > Cu(NO3)2 + H2O Metallar menen: Zn + 2HCl ZnCl2 + H2T 2Al + 6HCl 2AlCl3 + 3H2T Duzlar menen (almasınıw reaktsiyaları ), bul reaktsiyalarda shókpe yamasa gaz payda boladı : H2SO4 + BaCl2 BaSO4^ +2HCl 2HCl + K2CO3 2KCl + H2O + CO2t . Duzlar - Metall atomi hám kislota qaldig’inan ibarat quramalı zatlar. Klassifikasiyasi DUZLAR Orta Nordon Tiykarli Qos Aralas Kompleks Orta. Dissosiasilanǵanda tek metall kationi (yamasa NH4+) payda etedi Na2 SO4 2 Na+ +SO42- CaCl2 o Ca2+ + 2 Cl- Nordon. Dissosiasilanganda metall kationi (yamasa NH4+), vodorod ionı hám kislota qaldıg'i anioni payda etedi. NaHCO3 o Na+ + HCO3- o Na+ + H+ + CO32- Tiykarlı. Dissosiasilanganda metall kationi, gidroksid anioni hám kislota qaldıg'i payda etedi. Zn (OH) Cl [Zn (OH) ]+ + Cl- Zn2+ + OH- + Cl- Qos. Dissosiasilanganda eki kation hám 1 anion payda etedi. KAl (SO4) 2 O K+ + Al3+ + 2 SO42- Aralas. Dissosiasilanganda 1 ta kation hám eki anion payda qiladi. CaOCl2 Ca2+ + Cl- + OCl- Kompleksli. Quramalı kation yamasa anionlardan ibarat. [Ag (NH3) 2]Br [Ag (NH3) 2]+ + Br - Na[Ag (CN) 2] o Na + [Ag (CN) 2] Alınıwı Metall hám metall emeslerdıń óz-ara tásiri menen: 2 Na + Cl2 > 2 NaCl Metallardıń kislota menen: Zn + 2 HCl > ZnCl2 + H2 T Metallardıń aktivligi kemrek bolǵan duzları menen Fe + CUSO4 > FeSO4 + Cu Tiykarlı hám kislotalı oksidlerdiń óz-ara tásirinen: MgO + CO2 > MgCO3 Tiykarlı oksiddiń kislota menen CuO + H2 SO4 ' > CUSO4 + H2 O Tiykarlardıń kislotalı oksid menen Ba(OH)2 + CO2 > ВаСОз + H2O Tiykarlardıń kislota menen: Ca (OH) 2 + 2 HCl > CaCl2 + 2 H2 O Duzlardıń kislota menen: MgCO3 + 2 HCl > MgCl2 + H2 O + CO2 T BaCl2 + H2 SO4 > BaSO4^ + 2 HCl Tiykarlardıń duzlar eritpeleri: Ba (OH) 2 + Na2 SO4 > 2 NaOH + BaSO4^ Eki qıylı duz eritpeleri 3 CaCl2 + 2 JRO4 > Saz (RO4) 2^ + 6 NaCl Ximiyalıq ózgeshelikleri Termik bólekleniwi. CaCO3 > CaO + CO2 T 2 Cu (NO3) 2 > 2 CuO + 4 NO2 T + O2 T NH4 Cl > NH3 T + HClT Gidroliz. Al2 S3 + 6 H2 O o 2 Al (OH) 3^ + 3 H2 ST FeCl3 + H2 O o Fe (OH) Cl2 + HCl Na2 S + H2 O o NaHS +NaOH Kislotalar, tiykarlar hám basqa duzlar menen almasınıwı. AgNO3 + HCl > AgCl^ + HNO3 Fe (NO3) 3 + 3 NaOH > Fe (OH^ + 3 NaNO3 CaCl2 + Na2 SiO3 > CaSiO3^ + 2 NaCl Oksidleniw -qaytarılıw reaktsiyaları. 2 KMnO4 + 16 HCl > 2 MnCl2 + 2 KCl + 5 Cl2 T + 8 H2 O Birinshi márte qashan kompleks birikpeler ashılǵanlıǵı haqqında anıq maǵlıwmat joq bolsada XVIII ásir baslarında nemis alımı Disbax tárepinen alınǵan Prus ko'ki (KCNTe (CN) 2 Te (CN) 5) súwretshiler boyaw retinde isletgen. Ádetde 1-kompleks birikpe 1798 jılda Tasser tárepinen geksaaminokobalt (III) xloriddiń alınıwı menen kompleks birikpeler ximiyası rawajlana baslaǵanlıǵı retinde tariyxda qalǵan. Biraq ol ximiyalıq tiykarların túsintirip bere almaǵan. Sonnan 100 jıl ótkennen kompleks birikpeler sintezi rawajlanǵan. Dáslepki jumıslar tiykarınan ammiaktıń birikpelerine arnalǵanlıǵı sebepli, alınǵan kompleks birikpeler metal aminler dep atalǵan. Odan biraz waqıt ótip CN, NO2, NSC hám Cl ionları da kompleks payda eta alıwı tastıyıqlanǵan. Jańalıq ashılǵannan komleks birikpeler sol ilimpazlar atı menen júrgizilgen. Keyinirek sved alımı Blomstrand jáne onıń studenti Iergensonlar 1869 jılda kompleks birikpelerdiń shınjır teoriyasın jaratılıwma háreket etgen. Olar hár qanday birikpede de metal atomlari qosımsha valentlik payda eta almaydı hám tek shınjır bolıp baylanısadı degen pikirge kelip, CoCl3^6 NH3 strukturaların keltirgen Kompleks birikpeler elementlerdiń tiykarǵı valentligidan tısqarı qosımsha valentliklar kórisetiwi nátiyjesinde payda boladı. Kompleks birikpelerdiń bar ekenligi hám olardıń payda bolıwı tuwrısındaǵı dáslepki koordinatsion teoriyanı svetsariyalik alım Alfred Verner 1893 jılda jaratqan. Sol sebepli A. Vernerga (1913 jılda ximiya páni salasında Nobel sıylıqı berilgen). Alfred Verner koordinatsion teoriyası 3 qaǵıydadan ibarat : 1893 jılda A. Verner kompleks birikpelerdiń dúzilisi haqqında jańa teoriya jarattı. Bul teoriya tómendegi úsh banddan ibarat : 1) ayrim elementler óziniń tiykarǵı valentliklarinen tısqarı, taǵı qosımsha valentlik kórsete aladı ; 2) har qaysı element óziniń tiykarǵı hám qosımsha valentligin toyintiriwǵa ıntıledı ; Oraylıq atomnıń qosımsha valentligi keńislik belgili jóneliske iye boladı. A. Vernerdıń pikrine qaraǵanda birinshi tártipdegi birikpeler tiykarǵı valentlikler esabına payda boladı. Kompleks birikpeler bolsa qosımsha valentliklar esabına payda boladı. Mısalı : PtCl4 menen 2 KCl birikib, PtCl4^2 KCl ni payda etgende Pt hám Cl atomlari ózleriniń tiykarǵı valentliginen tısqarı taǵı qosımsha valentliklar kórsetedi: [Co(NH3)6]Cl6-xloraminkobalt-(III) tómendegi strukturaga mas keledi: Kompleks birikpelerdiń atalıwı belgili qaǵıyda hám talaplarǵa tiykarlanadı. Olar tómendegishe: Eger ligand retinde keri zaryadlı ionlar bolsa, Cl-- xloro, Br-- bromo, I-- iodo, F-- ftoro, CN-- tsiano, CH3 COO- atsetato, NSOO-- formiato, SO4-2 - sulbfato, NO2-- nitro, NO3- nitrato, SO/2 - karbonato halatında aytıladı. Eger ligand H2 O bolsa " akva", NH3 amin, SO - karbonil, NO - nitrozo dep ataladı. Eger birdey metall ionı túrli oksidleniw dárejesinde kompleks birikpe quramına kirse, tómen oksidleniw dárejesindegi birikpede sol metall -ionı atına " IT", joqari oksidleniw dárejesinde - " AT" qosımshası qosıp aytıladı. Ulıwma, kompleks birikpelerdi atawda aldın ligand sanı (1 bolsa - mono (yamasa geyde sanı aytilmaydi), 2 -" di"-, 3 - " tri"-, 4 - " tetra"-, 5 - " penta", 6 - " geksa" dep aytıladı hám jaziladi) hám atı, keyin oraylıq iondıń atı hám oksidleniw dárejesi, aqırında sırtqı sferadaǵi kation yamasa anionnıń atı aytıladı Kompleks birikpeler kompleks ion zaryadına qarab kation, anion hám neytral komlekslarga bólinedi. Kation komplekslerdi atawda daslep ligandlar sanı hám atı oqılıp, keyininen kompleks payda qılıwshınıń atı oqıladı hám qawıs ishinde onıń valentligi yamasa oksidleniw dárejesi kórsetiledi. Ligandlarni atawda aldın anion, keyininen neytral ligandlar hám aqırında sırtqı sfera ionları oqıladı. Olar eki sózdi payda etedi[Cu (NH3) 4]SO4 - tetramminmis (II) sulfat; [Pt (NH3) 5 Cl]Cl3 -xloropentaamminplatina (IY) xlorid; [Co (NH3) 5 Br]SO4 -bromopentaamminkobalt (III) sulfat. Anion komplekslerdi atawda daslep sırtqı sfera kationi oqılıp, keyininen ligandlar sanı hám atı oqıladı. Aqırında kompleks payda qılıwshınıń latınsha atına - at qoshimshasi qosıladı hám oksidleniw dárejesi kórsetiledi. Anionlardı atawda daslep ápiwayı anion, keyin bolsa kóp atomli anionlar aytıladı. Mısalı : K[Ag (CN) 2]-kaliy disianoargentat; K3[Fe (CN) 6]- kaliy geksasianoferrat (III); Neytral kompleks birikpelerdi atawda dáslep ligandlar sanı hám atı oqilib, soń oraylıq atom oqıladı, lekin onıń valentligi yamasa oksidleniw dárejesi kórsetilmeydi. Neytral kompleksler bir sóz menen ataladı. Mısalı : [Cr (H2 O) 3 PO4]- fosfatotriakvaxrom; [Cu (NH3) 2 (SCN) 2]- dirodanidodiamminmis; Download 96.39 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||