2-tema. Auditorliq iskerliginin` huqiqiy tiykarlari ózbekistanda auditorlıq iskerligin normativlik tártipke salıw sisteması hám onıń elementleri

2-TEMA. AUDITORLIQ ISKERLIGININ` HUQIQIY TIYKARLARI

2.1. Ózbekistanda auditorlıq iskerligin normativlik tártipke salıw sisteması hám onıń elementleri

Auditorlıq iskerligin normativlik tártipke salıw sistemasınıń birinshi paǵanasında Ózbekistan Respublikasınıń «Auditorlıq iskerligi haqqında»ǵı nızamı (jańa redakciyası) turadı. Bul nızam Ózbekistan Respublikası Oliy Majlisiniń 2000-jıl 26-maydaǵı qararına muwapıq qabıl etilgen bolıp, 29 statyadan ibarat.

«Auditorlıq iskerligi haqqında»ǵı Ózbekistan Respublikası Nızamın ámelge asırıw maqsetinde qabıl etilgen húkimet qaraların da usı sistemanıń birinshi paǵanasına kiritiliwi múmkin. Sonday-aq, 2000-jıl 22-sentyabrde Ózbekistan Respublikası ministler Kabinetiniń 365-sanlı «Auditorlıq iskerlikti jetilistiriw hám auditorlıq tekseriwlerdiń áhmiyetin asırıw haqqında»ǵı Qarar qabıl etildi.

Sonday-aq, usı qararǵa muwapıq «Auditorlıq juwmaqların salıq organları hám basqa qadaǵalaw organları tárepinen esapqa alıw tártibi haqqındaǵı Nızam», «Májbúriy auditorlıq tekseriwin ótkeriwden bas tartqanı ushın xojalıq júritiwshi subyektlerden (kárxana) járiyma óndiriw tártibi haqqındaǵı Nızam» hám «Auditorlıq iskerligin ámelge asırıw ushın auditorlıq shólkemlerine licenziya beriw haqqındaǵı Nızam» tastıyqlanǵan.

Usı qararǵa muwapıq: unamlı auditorlıq juwmaǵına iye bolıw kárxananıń finans-xojalıq iskerligi salıq organları hám basqa qadaǵalaw organları tárepinen aqırǵı tekseriw ótkerilgennen keyin keminde 24 ay tekserilmewge tiykar bolıp esaplanadı.

Buxgalteriya esabın júritiw hám esabat dúziw auditorlıq shólkemi tárepinen ámelge asırılatuǵın mikrofirmalardıń finans-xojalıq iskerligi salıq organları hám basqa qadaǵalaw organları tárepinen tiyisli auditorlıq shólkemi qatnasqan halda tekseriledi. Bunda finanslıq esabatlardıń durıslıǵı ushın auditorıq shólkemi juwap beredi.

Qarardıń 3-bántine muwapıq Ózbekistan Respublikası Finans Ministrligi auditorlıq iskerligin licenziyalaw arnawlı wákillikli mámleket organı bolıp hám oǵan tómendegi funkciyalar júkletilgen:

1. 
   Óz wákilligi sheńberinde auditorlıq iskerligin tártipke salıwshı normativlik hújjetlerdi, sonday-aq, auditorlıq iskerliktiń milliy standartların islep shıǵıw;
   
2. 
   Auditorlıq shólkemleri tárepinen licenziya talapları hám shártlerine ámel etiliwin qadaǵalaw;
   
3. 
   Auditorlardıń respublika jámáát birlespesi menen kelisken halda auditorlar qánigelik sertifikatın alıw ushın oqıtıw dástúrlerin hám qánigelik imtixanların tapsırıw tártibin tastıyqlaw;
   
4. 
   Auditorlardıń xızmetin ámelge asırıwǵa berilgen licenziyanıń auditorlar qánigelik sertifikatınıń ámel etiwin toqtatıp turıw, toqtatıw hám biykarlaw;
   
5. 
   Qánigelik sertifikatına iye bolǵan auditorlar reestrin hám auditorlıq iskerligin ámelge asırıw ushın berilgen licenziyaǵa iye bolǵan auditorlıq shólkemleri esabatın júrgiziw.
   

Auditorlıq shólkemleri ustav kapitalınıń eń kem muǵdarı – eń kem aylıqtıń keminde 1500 esesi muǵdarında belgilengen. Bunda jańadan shólkemlestirilgen auditorlıq shólkemleri mámleketlik dizimnen ótkerilgen waqıttan baslap bir jıldıń ishinde shólkemlestiriw hújjetlerinde názerde tutılǵan kapitaldı qáliplestiriwi zárúr.

Auditorlıq iskerligin normativlik tártipke salıw sistemasınıń ekinshi paǵanası – auditorlıq iskerliktiń milliy standartları (AIMS) hám basqa normativlik hújjetlerdi óz ishine aladı. AIMS – bul barlıq auditorlıq shólkemleri ózleriniń professional xızmetleri procesinde ámel etiwi zárúr bolǵan birden-bir tiykarǵı principler. Standartlar Ózbekistan Respublikası Finans Ministrliginde Buxgalteriya esabı, esabatı hám audit metodologiyası basqarması tárepinen islep shıǵılıp tastıyqlanadı hám Ádillik Ministrliginde dizimge alınadı. Ózbekistan Respublikası AIMS Audittiń Xalıq aralıq Standartları (AXS) tiykarında islep shıǵıladı.

Auditorlıq iskerligin ámelge asırıw procesinde auditorlıq standartlarına ámel etiw audit sapasın hám onıń nátiyjeleriniń isenimliligin támiynleydi.

Auditorlıq standartlardıń áhmiyeti tómendegilerden ibarat:

1. 
   Olarǵa ámel etilgende auditorlıq tekseriwlerdiń joqarı sapalı bolıwı támiynlenedi;
   
2. 
   Auditorlıq praktikasına jańa ilimiy jetiskenliklerdi engiziwge járdem beredi;
   
3. 
   Belgili jaǵdaylarda auditorlar qalay háreket etiwi belgilep beriledi.