2 Тузувчилар
Download 0.78 Mb. Pdf ko'rish
|
osimliklar fiziologiyasi
|
МУАММОЛИ САВОЛ:
1. Ўсимликнинг ўсиши қандай факторларга боғлиқ? 2. Ўстирувчи гормонларга нималар киради? 81 бошида ва охирида пастроқ температура талаб қилинса, шоналаш ва гуллашда температура юқори даражада бўлиши зарур. Ўсимлик ер устки ва ер остки органларида хам температурага бўлган талаб турлича бўлади. Жумладан, илдиз ва тугунакларини ўсиш учун паст температура қилинса, ер устки оргаилари учун юқори температура талаб қилинади. Кўпчилик ўсимлик урутлари ва тугинаклари, униб чиқишларида ёруғлик қилинмайди. Хаттоки кўкнори ўсимлигининг уруғининг ёруғлик тахсирида ўзини унувчанлик хусусиятини йўқотади. Афтатор яшил ўеимлик тўқималарида фотосинтез процесси ўз вақтида давом этади, чунки ёруғлик зарурий фактор бўлиб хисобланади. Чунки бунда ўсиш процесслари учун зарурий бўлган озиқ моддалар синтез қилинади. Агар ўсимлик етарли даражада озиқ моддалар билан тахминланган бўлса ўсиш процесслари қоронғиликда тезлашади. Буни қуйидаги жадвал рақамларида кузатиш мумкин. Қоронғиликда ўсимлик хужайраларида чўзилиш фазаси узоқ давом этади. Дифференциалланиш фазаси кечикканлигидан хужайра ортиқча чўзилади. Бироқ қоронғиликда ўсган ўсимликнинг механик тўқималари яхши тараққий этмайди, ўсимлик тупи ерга ётиб қолади. Бундай ходиса зич жойлашган экинларда қисқа нурлар тахсирида хужайранинг чўзилиш фазаси ўз муддатида тўхтаб дифференциалланиш фазаси бошланади. Бундай ходиса зич жойлашган экииларда кузатилади. Табиий ёруғликда қисқа нурлар тахсирида хужайранинг чўзилиш фазаси ўз муддатида тўхтаб қолади. Ўсимликларни турли жойларда турли шароитда мослашган холатда ўсишни кўриш мумкин. Шунинг Алpп тоғларида ўсадиган ўсимликларни паст бўйли бўлиши улpтрабинафша нурларнинг кўплигидандир. Бундан ташқари тоғ шароитида ўсадиган ўсимликларнинг паст температураси хам салбий тахсир қилади. Япониянинг шимолий тоғларида ўсувчи Бопсай иомли дарахтлар тоғ жинслари ораларига ўрнашиб паст температура, кучли шамол ва улpтрабинафша нурларнинг кўп бўлишида улар яхши ўсмай пакана бўлиб қолган. Яшил ўсимликлар аэроб организмлар бўлганлиги учун мухитдаги етарли кислород кисобига нафас оладилар. Ўстирувчи гармонлар, витаминлар ва ферментлар сингари ўзига хос бирикма бўлиб, ўсиш процессларини жадаллаштиради. Ўсимликларнинг ўсишига тахсир этадиган бундай моддаларнинг мавжудлигини Ч.Дарвин (1880) тахкидлаб ўтганди. Дарвиндан сўнг бундай излаш авж олади. Ўсимликнинг поя, илдиз учларидан, ўсишини тартибга соладиган коррекциялайдиган ички секрет деб аталган моддалар ажралиб чиқишини Эррер (1906) айтган. Ўсимликларни ўсиш процессларини жойлаштирувчи акксиплар қатнашишини Н.Г.Холодний (1927) ва голландиялик олим Ф.М.Вент (1928) тўла тасдиқладилар. Ўсимликларни ўсишда ва айниқса хужайралар- нинг бўлинишида ўстирувчи гармон "биос" 82 катта ахамиятта эга. Биохимия- вий анализлардан аниқланадики, "биос" витамин (В), мезоиназот ва биотии витаминларидан ташкил топган экан. Буксинлар меристема тўқималарида синтезланиб, ўсимликларнинг бошқа органларга юқоридан пастга қараб харакат қилади. Ўсимлик органларга юқорига аксинча бўлган сезгирлиги хам хар хил эканлигини Н.А.Максимов (1948) аниқлаган. Унинг айтишича поя учун ауксиннинг 10-10 (0.0001-0.00001) оралиғида момер концентрацияси оптимал бўлса, куртаклар учуи 10- 10 (0.0000001-0.00000001) момор концентрация оралиғи дан ошмаслиги лозим. Ауксиннинг моляр концентрацияси юқоридан кўринадиган кўп бўлган ўсиш процессларига салбий тахсир этади. Ўсиш нуқтасидан мериетемадан узоқлашган сари ўсимлик органларида ауксин миқдори камайиб боради. Вико ўсимлигидан олинган тажриба далиллари қуйидаги мавжуддир. Ўсимлик хужайраларининг ўсишига салбий тахсир қиладиган моддалар ретардантлар дейилади. Ретардантлар тахсирида поялар сустлашади. Ретардантлар гибберенин ларга нисбатан акс тахсир этади. Хлорхонинхлорид ретарданти ўсимликлар ўсишига салбий тахсир қилишига қарамай уларнинг иссиқликка қурғоқчиликка, бахзи касалликларга хамда паст температурага чидамлилигини оширади. |
