2. Umumiy qism Detalning hizmat vazifasi

Mundarija

1. 
   Kirish 2.Umumiy qism
   

Detalning hizmat vazifasi
2.2Detal tuzilishining texnologikligi va uning miqdoriy ko’rsatkichlari
2.3Ishlab chiqarish turini aniqlash
3. Texnologik qism
3.1 Zagatovka turini tanlash va uni tayyorlash usulini aniqlash
3.2 Detal yuzalariga mexanik ishlov berish rejasini tuzish
3.3 Mexanik ishlov berish uchun qo’yimlar miqdorini analitik hisobi (ikkita turli ko’rinishdagi yuzalarga)
3.4 Mexanik ishlov berish uchun qo’yimlar miqdorini jadval usuli bilan hisobi
3.5 Kesish maromlarini qisqa analitik usulda aniqlash va asosiy vaqtni aniqlash
3.6 Kesish maromlarini jadval usulida aniqlash va asosiy vaqtni aniqlash
3.7 Sarflangan texnik vaqt meyorini aniqlash
3.8 Texnologik jarayon hujjatlari
4. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR TO’PLAMI

Kirish

Iqtisodiyotimiz yaqin yillar ichida yanada barqaror o’ziga baquvvat, jahon va mintaqaviy bozorlarda raqobatdosh bo’mog’I uchun iqtisodiyotimizni tarkibiy o’zgartirish va diversifikatsiya qilish bo’yicha xali ko’p ish qilish qilish lozimligini, bu o’rinda, mamlakatimiz va mintaqmizdagi mavjud sharoitdan kelib chiqqan xolda, avtomobilsozlik, elektrotexnika sanoati, mashinasozlik va albatta, axborot texnologiyalari va telekommmunikatsiya tizimlarini jadal rivojlantirishga aloxida axamiyat berish, yaqin kelajakda raqamli va keng formatli televidenyasiga o’tish zarur.
O’zbekistonda amalga oshirilayotgan investitsiya siyosatining o’ziga xos xususiyati maxalliy xom ashyo resurslarini chuqur qayta ishlashni taminlaydigan, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi ishlab chiqarishlarni tashkil etishga qaratilgan investitsiya loyihalariga ustuvor axamiyat berilayotganda namoyon bo’lmoqda.
Qisqa davr ichida zavodda “ General motors “ kompaniyasining yana ikki yangi global rusumi- “ Spark “ va “Kobalt “ avtomobillarini ishlab chiqarish o’zlashtirildi. O’zbekiston Respublikasi prizidentining 2012 yil 22 noyabrdagi “ 2013- 2015 yillarda Xorazm viloyatining sanoat salohiyatini rivojlantirish dasturi to’g’risida “ gi 1856-sonli qarori va O’zbekiston Respublikasi Vazirlar maxkamasining 2013 yil 21 fevraldagi “Xorazm viloyati “Damas” rusumli myengil avtomobilini ishlab chiqarishni tashkil etish chora-tadbirlari to’g’risidagi 51-sonli qaroriga muvofiq viloyatda “GM Uzbekistan” aksiyadorlik jamiyatining Xorazm viloyati filiali- “Xorazm avto” zavodi ishga tushirildi.
2014- yilning birinchi yarmida “Damas” va “Orlando” rusumli avtomobillarni yig’ish boshlandi. Shu yilning o’zida 30,7 ming dona “Damas” va “Orlando” avtomobillari ishlab chiqarildi. Bundan tashqari, yurtimizda kichik biznes egalari va xususiy tadbirkorlarga qulaylik yaratish maqsadida o’tgan yilning oxirida “Labo” avtomobilini ishlab chiqarish xam yo’lga qo’yildi. Natijada, 1996- yilda uchta rusumdagi avtomobillarni ishlab chiqarish bilan o’z faoliyatini boshlagan zavodda bugun o’n bitta rusumdagi yengil avtomobillar ishlab chiqarilmoqda. Ularning orasida yaqinda avto ishqibozlarga taqdim etilgan “Nexia” avtomobilining yangi avlodi mamlakatimiz mustaqilligining 25 yilligiga munosib sovg’a bo’ldi. Mazkur yangi avtomobil qulayligi, jixozlanishi, xavfsizligi bo’yicha eng yuqori talablar darajasida ishlab chiqarilmoqda . Shuni aloxida takidlash kerakki, ko’p yillardan buyon yengil avtomobillarimiz aksariyat kompaniyalar tomonidan o’tkiziladigan reytinglarda ommabopligi yuqori o’rinlarni egallab kelmoqda. Xususan, “Matiz” avtomobili Rossiya bozorlarida ommabopligi va ko’p sotilganligi bilan “Yil avtomobili” degan nomni qo’lga kiritib kelmoqda.
Avtomobilsozlikni rivojlantirish va uning ishlab chiqarish salohiyatini yuksaltirishda maxalliylashtirish muxim o’rin tutishi xech kimga sir emas. Bu iqtisodiyotni barqaror taraqqiy ettirish, yangi ish o’rinlarini tashkil etish, ishlab chiqarishga yangi va samarali texnalogiyalarni tadbiq qilishni jadallashtirish imkonini beradi.
Mashinasozlik texnalogiyasi fan sifatida shakllanishining asosiy shartlaridan biri insonning mexnat qurollarini takomillashtirishga va ishlab chiqarish unumdorligini oshirishga bo’lgan intilishdadir. Mashinasozlikni rivojlantirishda hozirgi kunda ikki yo’nalish asosiy va belgilovchi bo’lib qolmoqda.

2.Umumiy qism.

2.1 Detalning hizmat vazifasi

Qopqoqsimon detallar mashina va mexanizmlarda juda keng qo’llaniladi. Qopqoqlar metal kesish dastgohlarining, avtomobillar va traktorlarning tezliklar qutisi, ichki yonuv dvigatellari, kompressorlar va nasoslarning bloklar silindrlari, reduktorlar qutisi hamda shunga o’xshash boshqa detallarda podshipnik joylashgan teshiklarni berkitish, podshipniklarni ushlab turish uchun xizmat qiladi.
Texnologik nuqtayi nazardan qopqoqsimon detallar quyidagi ishlov berish yuzalariga ega bo’ladi.
-tana bilan birikish tekisligi ushbu yuzalarning paralelligi va perpendikulyarliklari yuqori texnik talablar bo’yicha bajariladi va 0,05-0,1 chegarasida bo’ladi, yuzaning tozaligi esa R_z=20 mkm dan kichik bo’lishi talab etiladi.
-yordamchi tekis yuzalar- qopqoqlarning biriktirishjoylari, flaneslar va bo’rtib chiqqan yuzalarni tozaligi R_z=40 mkm gacha teshikka nisbatan perpendikulyarligi esa 0,01 dan 0,02 gacha bo’lishi kerak.
-qopqoqning teshikka kirish yuzasining aniqligi IT5 dan IT7 oralig’ida, yuza tozaligi esa R_a=2,5 dan R_a=0,63 gacha bo’ladi.
Qopqoqsimon detallar uchun materiallar tanlashda ularga tasir etiladigan kuchlarni xisobga olgan xolda amalga oshiriladi. Aksariyat hollarda kulrang cho’yan, ayrim hollarda esa alyuminiy qotishmalari va plastmassalardan foydalaniladi.
Ko’pincha qopqoqsimon detallar uchun xom ashyo sterjenlarni qo’llagan xolda yerga quyish usuli bilan olinadi. Alyuminiy qotishmalari va issiqlikka chidamli plastmassalardan tayyorlanadigan detallarga xom-shyo bosim ostida quyish usuli bilan olinadi. Termoreaktiv plastmassalar qo’llanilsa u holda avval presslab (kuch ostida jipslash) keyin issiqlik tasirida pishiriladi.
Qopqoqsimon detallarga mexanik ishlov berishdan avval ular qolip materiallari va kuyindilaridan tozalanadi (qumli barabanda qum bilan ishlov beriladi) va bo’yaladi.
Menga berilgan detal “qopqoq” detail bo’lib, u kulrang cho’yan25 GOST 1412-85 dan tayyorlanadi. Materialning termik ishlov berilgungacha va undan keying fizik va mexanik xossalarini quyidagi jadvalda keltiramiz:
Kulrang cho’yan 25 GOST 1412-85 ning fizik xossalari
1-jadval

C	Si	Mn	Ni	Cr	S	P
3,2-3,4	1,4-2,2	0,7-1,0	0,5	0,15	0,15	0,2

Kulrang cho’yan 25 GOST 1412-85 ning mexanik xossalari
2-jadval

Σt, MПa	Σb, MПa		Ψ, %	Aн, MПa	Brinnel bo’yicha qattiqligi NV
28	250	10	40	50	143-229

Detalni tayyorlashda fizik va mexanik xossalarni bilish, mexanizm ish faoliyati davomida detalning aniq ishlashi va uzoq muddat xizmat qilishini taminlaydi.

2.2 Detal tuzilishining texnologikligi va uning miqdoriy ko’rsatkichlari.

Ishlab chiqarish obyekti bo’lgan mahsulot konstruktsiyasini texnologikligi quyidagi nuqtayi nazarlar bo’yicha taxlil qilinadi. Qo’llaniladigan materialning ko’rinishi va turi, xom- ashyoning ko’rinishi va tayyorlash uslublari.

Qo’llaniladigan ishlov berish yig’ish tayyorlash korxonasidan tashqarida montaj qilish va sinashni texnologik usullari va ko’rinishlari progressive texnologik jarayonlar shuningdek kam mexnat va energiya sarflanadigan, chiqindisiz tipoviy texnologik jarayonlardan foydalanganlik darajasi jarayonlarni mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish imkoniyati, unifikatsiyalangan yig’ish birikmalari va detallarni qo’llash darajasi. Tayyorlovchi korxonaning o’ziga xos xususiyatlari talab qilingan ishchilar klasifikatsiyalari.
Detalning ishchi chizmasini taxlil qilish shuni ko’rsatadiki detalni ishchi vazifasini o’zgartirmagan xolda ini tuzilishi elementlarini qisqartirish imkoniyatlari yo’q. Detal tuzilishi xom-ashyo olishni ratsional usullaridan foydalanish imkoniyatini beradi. Ishlov berishda qiyinchilik tug’diradigan va maqsadga muvofiq bo’lmagan yuzalar aniqlanadi. Zagatovka tuzilishi va mustaxkamligi uni unimdorligini yuqori bo’lgan ishlov berish usullaridan foydalanishni chegaralanmaydi. Materialni ishlov beriluvchanligi lezviyali va obraziv asboblardan foydalanishga imkon beradi. Texnologik va aniqlik bo’yicha taxlil texnologik jarayon marshrutini tuzish dastgohlarni nazorat ishlarini aniqlashga negiz bo’lib qoladi.
Detal konstruksiyasini texnologikligi – konstruktsiyasini shunday xossalari yig’indisiki bunda bir xil sifat ko’rsatkichlariga ega bo’lgan bir xil sharoitda tayyorlangan va ekspluatatsiya qilinadigan o’xshash konstruktsiyaga ega bo’lgan maxsulotga nisbatan yanada samarador texnologiyalar bilanishlov berish tamirlash va texnik xizmat ko’rsatish imkoniyatini beradi.
Detalni texnologiklikka taxlil qilish ishlab chiqarishni texnologik tayyorlashni muxim masalasidir.
Loyixalanayotgan detalning chizmasini taxlili shini ko’rsatadiki detalni ishchi vazifasini o’zgartirmagan xolda uni tuzilishi elementlarini qisqartirish imkoni yo’q. Ishlov berishda qiyinchilik tug’diradigan va maqsadga muvofiq bo’lmagan yuzalar aniqlanadi.
Bajarilgan taxlil quyidagi koeffitsentlarni aniqlashga imkon beradi.
1. Konstruktiv elementlarni unifikatsiyasini koeffisienti.

K_{у э}=Q_{у э}/ Q_э

bu yerda, Q_{у э} va Q_э unifikatsiyalangan konstruktiv elementlar soni va detalni xamma elementlar soni

K_{у э}= Q_{у э} / Q_э= 4/8=0,5

2. Materiallardan foydalanish koeffitsienti

K= q/Q= 3,6/4,5= 0,8

q- detal og’irligi, q= 3,6 kg.

Q- zagatovka og’irligi, Q= 4,5 kg.

3. Ishlov berish aniqligi koeffitsienti.

K_m.o=1 – 1/A_ур

Bu yerda,

A_ур = (n₁ + 2n₂ + 3n₃ + … + 19n₁₉ ) / = 2 7 + 3 9 + 12 + 2 14 / 8= 10,125

K_{m o}=1 – 1/10,125= 1 – 0,1= 0,9

4. Yuzalar g’adir budurligi koeffitsienti.

K_M= 1/Б_ер

Bu yerda,

Б_ер= (0,01n₁ + 0,02n₂ + … +40n₁₃ + 80n₁₄) / = 2 1,6 + 6 6,3 / 7= 5,125

K_M= 1/Б_ер= 1/ 5,125= 0,2

Bajarilgan taxlil yig’uv birikmaning berilgan detalni to’g’ri loyihalashga imkon beradi.

2.3 Ishlab chiqarish turini aniqlash.

Har bir mashinasozlik korxonasi bir yil davomida ishlab chiqarishga kerak bo’lgan maxsulot va zaxira qismlarining malumotiga ega. Bu malumot ishlab chiqarish dasturi deb ataladi va unda malumotni turi, soni, o’lchami va materiali to’g’risida xam yetarlicha axborot bor. Korxonaning umumiy ishlab chiqarish dasturiga asosan sexlar bo’yicha ishlab chiqarish dasturi tuziladi. Har bir mahsulot umumiy ko’rinishining chizmasi, detallarning ishchi chizmasi, yig’uv chizma, spetsifikatsiyalar va texnik talablar bilan boyitiladi.

Ishlab chiqarish dasturining hajmi, mahsulot tasnifi, jarayonning texnik va iqtisodiy shartlariga asosan shartli ravishda uchta ishlab chiqarish turi mavjud: donali, seriyali, yalpi. Har bir ishlab chiqarish turi o’ziga xos tashkiliy shaklga ega. SHuni aytish kerakki, bitta korxonada xar xil ishlab chiqarish turlari bo’lishi mumkin.
Ishlab chiqarish turi va unga to’g’ri keladigan ishni tashkil qilish shakli texnologik jarayonni tasnifi hamda uning tuzilishini aniqlaydi. SHuning uchun ham ishlab chiqarish turini aniqlash detalga mexanik ishlov berish texnologik jarayonni loyixalashni boshlang’ich asosiy bosqichidir. Ishlab chiqarish turini jadvallar usuli bilan aniqlanganda detalning og’irligi va yillik ishlab chiqarish dasturi talab qilinadi.

Detal og’irligi (kg)	Ishlab chiqarish turiga to’g’ri keladigan detalning ishlab chiqarishning yillik dasturi, (dona).
	Yakka tartibda	Kam seriyali	O’rta seriyali	Ko’p seriyali	Yalpi (kamida)
1,0	10	10 – 1500	1500 – 75000	75000 – 200000	200000
1,0 – 2,5	10	10 – 1000	1000 – 50000	50000 – 100000	100000
2,5 – 5,0	10	10 – 500	500 – 35000	35000 – 75000	75000
5,0 – 10	10	10 – 300	300 – 25000	25000 – 30000	50000
10,0	10	10 - 200	200 - 10000	10000 - 25000	25000

Бунда N=17000 дона ва q=3,6кг бўлганда ([12]; 2-ж; 14-бет) ишлаб чиқариш тури ўрта серияли деб айтишимиз мумкин.
Берилган йиллик дастурга асосан ишлаб чиқариш қадамини қуйидаги ифода ёрдамида ҳисобланади.

T_b= F_g 60 / N = 4029 60 / 17000 = 14 daq/dona

Bu yerda, F_g = 4029 soat – dastgohlarni bir yillik haqiyqiy ishlash vaqti fondi; N=17000 dona – yillik ishlab chiqarish dasturi.

Bo’limdagi ish tartibi 2 smena. Seriyali ishlab chiqarish turida detallarni partiyalarga bo’lib ishlov berish sababli partiyadagi detallar sonini hisoblab topish talab qilinadi.

n = N a / F = 17000 3 / 254 = 200 dona

бу ерда: а=3,6,12,24 кун – партиядаги деталларни ишлов беришга киритилиш даври; F=254 кун – бир йилдаги ишчи кунлар сони.

Ўрта серияли ишлаб чиқаришда гурухлар (партия)даги деталлар сони 200 тани ташкил этади.