2 V biologiya

2 V biologiya

Toldoshlar oilasi, respublikamizda keng tarqalgan turkum va turlariga ta’rif

Toldoshlar oilasi, respublikamizda keng tarqalgan turkum va turlariga ta’rif

Reja:

1.Toldoshlar ta’rif

2.Tuzulishi

3.Tarqalishi

4.Morfologik ta'rifi:

5.Ahamiyati

Toldoshlar (Salicaceae) — Ikki uyli oʻsimliklar oilasi. Daraxt, buta va baʼzan yarimbuta. Bargi oddiy, spiralsimon joylashgan; gullari bir jinsli, toʻpguli kuchala. Barg yozilguncha yoki yozilgandan keyin kuchala hosil qiladi. Gullari yon bargchalar qoʻltigʻida. Changchisi 8 tagacha. Shamol vahasharotlar yordamidachanglanadi. Mevasi bir uyali, koʻp urugʻli koʻsakcha, ikkiuch pallaga boʻlinadi, urugʻining tubida kumush rang tuklari bor. Urugʻlari shu tuklar yordamida, havo va suv orqali tarqaladi. Urugʻidan vaqalamchasidan koʻpayadi. Shimoliy yarim sharning moʻʼtadil zonasidagi daryo, koʻl boʻylarida nam yerlarda o’sadi. Toldoshlarning 3 turkumi, 400 dan ortiq turi bor. Oʻrta Osiyoda 70 turi boʻlib, 40 tasi mahalliy, 30 tasi introduksiya qilingan. Melioratsiya maqsadlarida vadekorativ oʻsimlik sifatida oʻstiriladi. Yogʻochidan mebel,taxta, gugurt cho’pi, uyjoy qurilishida foydalaniladi.

• Toldoshlar (Salicaceae) — Ikki uyli oʻsimliklar oilasi. Daraxt, buta va baʼzan yarimbuta. Bargi oddiy, spiralsimon joylashgan; gullari bir jinsli, toʻpguli kuchala. Barg yozilguncha yoki yozilgandan keyin kuchala hosil qiladi. Gullari yon bargchalar qoʻltigʻida. Changchisi 8 tagacha. Shamol vahasharotlar yordamidachanglanadi. Mevasi bir uyali, koʻp urugʻli koʻsakcha, ikkiuch pallaga boʻlinadi, urugʻining tubida kumush rang tuklari bor. Urugʻlari shu tuklar yordamida, havo va suv orqali tarqaladi. Urugʻidan vaqalamchasidan koʻpayadi. Shimoliy yarim sharning moʻʼtadil zonasidagi daryo, koʻl boʻylarida nam yerlarda o’sadi. Toldoshlarning 3 turkumi, 400 dan ortiq turi bor. Oʻrta Osiyoda 70 turi boʻlib, 40 tasi mahalliy, 30 tasi introduksiya qilingan. Melioratsiya maqsadlarida vadekorativ oʻsimlik sifatida oʻstiriladi. Yogʻochidan mebel,taxta, gugurt cho’pi, uyjoy qurilishida foydalaniladi.

Tuzilishi

Tuzilishi

• Bu avlod vakillari barglari butun qisqa bandli daraxt,buta va butachalardir. Ularning kurtaklari odatda bitta tangacha bargli bo’ladi.
• Odatda barg chiqarishiga qadar gullaydi. Gulyonbargchalari butun va tukli bo’ladi. Gulqo’rg’oni bokalsimon yoki o’yilgan, sharsimon shira donga aylangan. Erkak guldagi otaligi ikkita, bazan uchta, beshta, o’n ikkita. Mevasi ko’sakcha. Urug’ida ipaksimon tuki bor. Hashoratlar vositasi bilan, bazan shamol vositasi bilan changlanadi. Chetdan changlanish natijasida osonlik bilan yangi duragaylar xosil bo’ladi. Tollar bir-biriga juda o’xshash va ularni tashqi uzilishidan ajratish juda qiyin. Yer yuzida toldoshlar oilasining 200 dan ortiq turi bor.

Tarqalishi

Tarqalishi

MDH davlatlarida 167ta turi o’sadi. O’zbekiston o’simliklar dunyosida esa 30 dan ortiq turi tarqalgan. Tollar xar hil ekologik sharoitlarda ko’proq daryo, kanal, ariq va xovuzlar bo’yida o’suvchi yorug’sevar o’simliklar xisoblanadi. Vegetativ yo’l bilan yaxshi ko’payadi. Urug’ining unib chiqish muddati ancha qisqa bo’lib, ikki haftadan so’ng unib chiqish qobilyatini yo’qotadi. O’zbekistonda yovvoyi xolda echkitol (salix sangarica), suv tol (salix nilhelmsiana), blok toli (salix blaskii), sariq tol (S. euapiculata), Olga toli (Salix Olgae Regel), nedzveski toli (salix wedz weckii), Velgelmstoli (S.Welhelmsiana Bieb), ko’k tol (salix coerullea), qirchin tol (salix tenuijulis), sambittol (salix tenuijulis) lar daryo qirgoqlarida o’sib to’qaylar xosil qiladi. Shaxarlarda anxor va xovuzlar bo’yida, bog’ va parklarda amudaryo toli (salix oxika), qora tol(salix avstralior), oq tol (salix alba), yaltiroq tol (salix mikans), majnuntol (salix bebylonica) kabi turlarini ekib o’stirilishini ko’rishimiz mumkin.

TOLDOShLAR –SALICACEAE
Morfologik ta'rifi:
Toldoshlar oilasiga 3 turkum va 400 dan ortiq tur kiradi. Ular asosan shimoliy yarim sharning mu'tadil va sovuq iqlimli mintaqalarida o‘sadi. Barglari oddiy, yonbargchachali poyada ketma-ket joylashgan. Gullari boshoq yoki kuchala to‘pgulda joylashgan.Gulqo‘rg‘oni rivojlanmagan, ayrim jinsli, ikki uyli o‘simlikdir. Changchisi ikkita yoki ko‘pdir. Urug‘chisi ikkita mevabargchaning qo‘shilishidan hosil bo‘lgan. Tugunchasi ustki, bir uyali, ko‘p urug‘kurtakli. Mevasi ko‘sakcha. Tol turkumiga kiruvchi o‘simliklarning kurtaklari bittadan tangacha bargga ega, ular barg chiqarmasdan oldin gullaydi. Terak kurtaklari bir necha tangacha barglardan iborat bo‘lib, ular yopishqoq holida bo‘ladi.

Ahamiyati

Ahamiyati

Oilaning tol, terak turkumlaridan xalq xo‘jaligida keng foydalaniladi. Tolning yog‘ochidan har xil buyumlar yasaladi, shuningdek, ulardan qurilish materiallari tayyorlanadi. Ingichka va egiluvchan novadalaridan savat to‘qiladi. Terak ham qurilish materiali sifatidaxo‘jalikdako‘p ishlatiladi. Bulardan tashqari manzarali o‘simlik sifatidaham shahar va qishloqlarda ariq bo‘ylariga ko‘plab ekib o‘stiriladi