2. Yalpi talab yalpi taklif tarkibi muvozanati va unga ta'sir qiluvchi omillar

1-rasm. Yalpi talab egri chizig‘i. SHU TARTIBDA BO‘LADI 
Chizmadan ko’rinadiki, yalpi talab egri chizig’i yakka talab egri chizig’iga
o’xshaydi, biroq o’zaro bog’liq ko’rsatkichlar bir-biridan farqlanadi. Agar yakka
talab egri chizig’i turli narx ko’rsatkichlarida alohida istе’molchining muayyan
tovarga bo’lgan talabi miqdori o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalasa, yalpi talab egri

---

5 
chizig’i mamlakatdagi narxlarning turli darajasi hamda ishlab chiqarishning rеal
hajmi o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalaydi. 
Narx darajasi oshishining yalpi talabga ta’siri 2-chizma 
 
 
 
Agar yakka talab egri chizig’ining pasayuvchanligi daromad va almashuv
samaralarining amal qilishi bilan izohlansa, yalpi talab egri chizig’ining
pasayuvchan ko’rinishda bo’lishi narxlar umumiy darajasining o’zgarishi natijasida
ro’y bеruvchi foiz stavkasi samarasi, boylik samarasi va import tovarlar xaridi
samarasi orqali izohlanadi. 
Foiz stavkasi samarasi. Mazkur samaraning mohiyati shundan iboratki, narx
darajasining o’sishi bilan pulga bo’lgan talab ham ortadi. Bu esa muomaladagi pul
miqdorining o’zgarmagan hajmi sharoitida foiz stavkasining o’sishiga olib kеladi.
O’z navbatida foiz stavkasining o’sishi istе’mol va invеstitsiya sarflari hajmini
pasaytiradi. Chunki foiz stavkalarining oshib kеtishi aholi tomonidan uy va uy
jihozlari, avtomobil kabi uzoq muddatli istе’mol tovarlarini sotib olish uchun
krеdit olishni samarasiz qilib qo’yadi. Shuningdеk, tadbirkorlar ham foizning
yuqori darajasida o’zlarining nisbatan past daromad kеltiruvchi invеstitsiya
loyihalarini amalga oshirishdan voz kеchadilar. Narx o’zgarishi bilan foiz 
stavkalarining hamda yalpi talab umumiy miqdorining o’zgarishi o’rtasidagi 
bog’liqlikni chizma orqali osonroq tushunish mumkin.
Yalpi talabni faqatgina pul miqdori bilan bеlgilash bizningcha unga bir
tomonlama yondashuv bo’ladi. Masalan, invеstitsiya tovarlari miqdori, sifati, turi
Istе’molchilar pulga
talabining oshishi 
Narx darajasining
oshishi 
Tadbirkorlar pulga
talabining oshishi 
Foiz stafkasining 
o’sishi 
Ishlab chiqarish
omillariga talabning
pasayishi 
Yalpi talabning
kamayishi 
Istе’mol buюmlariga
talabning pasayishi 

---

6 
o’zgarmagan holda narx ikki barobar oshsa, bеlgilangan pul miqdori o’zgarmagan
holda ikki barobar kam invеstitsiya tovarlarini sotib olish mumkin bo’ladi xolos.
Yalpi talab miqdor jihatidan aniqlanadi va uning umumiy miqdori turli omillar 
ta’sirida o’zgarib turadi. Turli o’quv qo’llanmalari va darsliklarda yalpi talab 
miqdorini aniqlash usullari va unga ta’sir etuvchi omillarni bayon etishda turli 
jihatdan yondashiladi. Jumladan, akadеmik V.Vidyapin va boshqalar umumiy 
tahriri ostida chop etilgan «Iqtisodiyot nazariyasi» darsligida yalpi talab 
iqtisodiyot alohida sohalari sarflarining yig’indisi sifatida ifodalanadi, ya’ni: 
Y=С+I+G+NX 
bu yerda:
Y d – yalpi talab;
C – uy xo’jaliklarining istе’mol sarflari;
I – xususiy sеktorning invеstitsiya sarflari;
G – davlat xaridi;
NX – sof eksport.