2 Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги андижон давлат университети табиий фанлар факультети

PESTITSIDLARNING BOSHOQLI EKINLAR UNISH DAVRIDA 
LIPIDLARNING PEREKISLI OKSIDLANISH FAOLLIGIGA 
TA’SIRI 
M.Nematova, D.To’ychiyeva 
Andijon Davlat Universiteti 
Pestitsidlar bilan o’simliklar o’rtasida bo’ladigan jarayonlar ancha 
murakkabdir, turli pestitsidlar o’simliklarga turlicha fiziologik faol moddalar 
sifatida ta’sir etadi, pestitsidlar bilan o’simliklar o’rtasidagi munosabatlarni 
o’rganishda ularni pestitsidlarga nisbatan turlicha chidamliligi ham katta rol 
o’ynaydi. Odatda, bu chidamlilik pestitsidning sarflash me’yori, uning tarkibi 
va preparat shakli, qo’llash vaqti va usuliga, o’simlik to’qimalari va 
organlarining o’sish fazalariga, anatomik va morfologik tuzilishiga 
bog’liqdir. 
Pestitsidlar o’simlik tanasiga kirishi bilan uning o’rtasida munosabatlar 
boshlanadi. Turli pestitsidlar o’simlik organizmiga turlicha kiradi. Ba’zi 
pestitsidlar o’simlikning kapillyar naychalari orqali osongina uning butun 
tanasi bo’ylab tarqaladi va umumiy ta’sir ko’rsatadi. Ba’zilari esa o’simlik 
tanasi bo’ylab ta’sir etish qobiliyatiga ega bo’lmay, balki o’simlikning 
ma’lum bir qismidagina to’planadi va ular mahalliy ta’sir etadi.
Pestitsidlar bilan purkalganda, changlanganda, tuproqqa solinganda 
yoki urug’ dorilanganda ularni o’simlikka jadallashtiruvchi ta’siri namoyon 

---

258 
bo’lishi mumkin. Bunda urug’ning unib chiqishi, o’simlikning o’sishi va 
rivojlanishi 
tezlashadi, 
barg 
plastinkasining 
yuzasi 
kattalashadi. 
Pestitsidlarning bunday ta’siri o’sish jadallashtiruvchinikiga o’xshab ketadi, 
lekin bular ham huddi jadallashtiruvchilar kabi o’sish va rivojlanishga kam 
ijobiy ta’sir qiladi. Pestitsidlarning sarflanish normalarini oshirish 
o’simliklarning rivojlanish sur’atini zaiflantiradi.(1) 
Mazkur ishda pestitsidlarni boshoqli ekinlarning unish davrida 
lipidlarning perekisli oksidlanishi faolligiga ta’sirini o’rganishga qaratilgan 
bo’lib, unda bug’doy o’simligini unib chiqish davrining 3-,5-,10- kunlaridagi 
lipidlarning perekisli oksdilanishi faolligiga o’rganilgan.
Juda ko’p olib borilgan ilmiy tadqiqotlarda biologik membranalarning
strukturasi va funksiyasi lipidlarning perikisli oksidlanishiga bog’liqligi
ko’rsatib o’tilgan (2). Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, juda ko’p struktura-
larning buzilishi lipidlarning perikisli oksidlanishiga bog’liqdir. Biologik
nuqtai nazardan hujayra membranalarida lipidlarning perekisli oksidlanishini 
o’rganish katta ahamiyatga ega. Lipidlarning perekisli oksidlanishining
buzilishi qator kasalliklarning kelib chiqishiga olib keladi.
Biologik membrana lipidlari hujayra metabolizmida eng muhim rol
o’ynaydi. Lipidlarning perikisli oksidlanishi lipidlar tarkibini,
o’tkazuvchanligini, sintetik jarayonlarni boshqarishda katta ahamiyatga
ega (3).
Lipidlarning perikisli oksidlanishining mahsulotlarining to’planishi
to’qimalarning jarohatiga olib keladi. Lipidlarning perikisli oksidlanishi
antioksidant himoya sistemalari orqali nazorat qilib turiladi (2, 3).
Unish davridagi bug’doy o’simligida lipidlarning perekisli oksidlanishi
quyidagi jadvalда ( jadval 1) ko’rsatilgan. 
Unish davrida lipidlarning perikisli oksidlanishi o’simliklarni
antioksidant sistemalarini belgilab, holatini beruvchi ko’rsatkichdir.