2 Ўзбекистон республикаси

Мустақил ишларга қўйиладиган услубий талаблар  
Ўқувчилар қобилияти ва тайѐргарлигига мос, улар уддасидан чиқа оладиган, айни вақтда 
уларни фикрлаш қобилиятини, ижодий ташаббусини ривожлантирадиган 
. 
Ўқувчиларнинг мустақил ишлари илгари эгалланган билим, кўникма, шунингдек, 
тажрибадан фойдаланишни тақозо этадиган ҳамда уларни янада ривожлантирадиган 
Мустақил ишлар мазмуни хилма-хил ва қизиқарли бўлишини назарда тутилиши керак. 
Ишнинг натижаси ўқувчиларга янгилик бериши шарт. 
Мустақил ишларнинг тури ва мазмуни ўқувчиларнинг ѐш хусусиятлари, уларнинг 
тайѐргарлигига ва индивидуал хусусиятларига мос келиши шарт
Ҳар бир мустақил иш натижаси ўз вақтида таҳлил қилиниши, муҳокама қилиб, баҳоланиши, 
мустақил иш натижалари эса таълим жараѐнида фойдаланилиши 
1-чизма.Мустақил ишларга қўйиладиган услубий талаблар  

---

93 
2. Ўқитишнинг инновацион педагогик технологияларида мустақил 
ишларнинг тутган ўрни  
Мамлакатимизда «Кадрлар тайѐрлаш миллий дастури» ва «Таълим 
тўғрисида»ги Қонуннинг қабул қилиниши натижасида таълим - тарбиянинг 
мақсади бутунлай янгиланади, унга мос ҳолда мазмун ҳам, педагогик жараѐн 
ҳам янгиланиши рўй бермоқда, янги технологиялар кириб келмоқда. Янги 
методларни талаб этадиган ва унга ўзининг маълум хусусиятларини жорий 
этадиган янги техникавий, ахборотли полиграфик, аудиовизуал воситалар 
мавжудки, улар янги педагогик технологияни реал воқеликка айлантиради.
Ҳозирги кундаги педагогик нашрларда технология атамасини хилма хил 
талқин этилиши ҳолатини кузатишимиз мумкин: ўқитиш технологияси, 
инновацион технология, ўқув жараѐни технологияси, маълумот технологияси, 
тарбиявий технологияси ва бошқалар.
Педагогик технологияга «инновация»ѐки «янги» сўзини қўшиб 
қўлланилиши таълим-тарбия жараѐнини лойиҳалашга эскича ѐндашиш мумкин 
эмаслигини кўрсатади.
Услубчи олимлар томонидан «Педагогик технология», «янги педагогик 
технология», «илғор педагогик технология», «инновацион технология» каби 
тушунчалар турлича изоҳланмоқда. Булар орасида ЮНЕСКО томонидан 
берилган қуйидаги таъриф эътиборга лойиқдир: «Педагогик технология бу 
бутун ўқитиш ва билимларни самарадорлаштириш вазифасини қўйувчи техник 
ҳамда шахс ресурслари ва уларнинг ўзаро алоқасини ҳисобга олиб яратиш, 
қўллаш ва белгилашнинг тизимли услубирдир.» 
«Технология» сўзи юнонча бўлиб, «техне»-маҳорат, санъат, «логос» – 
таълимот маъноларини билдиради. Бу сўз саноатда ѐки қишлоқ хўжалигида 
тайѐр маҳсулот олиш учун ишлаб чиқариш жараѐнида қўлланиладиган усул ва 
услублар йиғиндисини билдиради. Таълим жараѐнига нисбатан эса бу тушунча 
ўқиш ва ўқитишнинг ўзаро узвийлигини, алоқдорлик босқичларини ажратиш, 
таълим-тарбия жараѐнида белгиланган мақсадга эришиш учун бажариладиган 
ишларни 
мувофиқлаштириш, 
уларнинг 
кетма-кетлиги 
ва 
босқичмабосқичлигини таъминлаш, режалаштирилган барча ишлар ва 
амалларни талаб даражасида бажаришни англатади. Бошқача айтганда таълим 
технологияси тушунчаси таълим бериш санъати, таълим бериш маҳорати 
демакдир.
Педагогик технология атамаси таълим жараѐнига янгича, ўзига хос белги 
ва хусусиятларга эга бўлган тизимли ѐндошувга асосланади. Бу таълим 
жараѐнига инновацион ѐндашув демакдир. Янги таълимни ташкил этишда 
жаҳон педагогикаси амалиѐтида қўлланиладиган илғор услуб ва усуллар, 
техника воситалари, ўқитишнинг шаклларини таълим жараѐнига ҳар бир ўқувчи 

---

94 
шахси, руҳий ўзига хослиги, интеллектуал имкониятлари, миллий ва ижтимоий 
хусусиятларини инобатга олган ҳолда олиб кириш демакдир.
Янги педагогик технологияларга бағишланган адабиѐтларда бир қатор 
ўқитиш усуллари ҳақида сўз юритилмоқда. Бу усуллар инновацион услублар 
сифатида тақдим этилмоқда. Шулардан география дарсларида мустақил 
ишларни ташкил этишда қўлланилиши мумкин бўлган айрим услуб ва 
усулларга тўхталиб ўтамиз.
1. 
Модулли таълим технологияси. Бу ўқувчиларда дарслик, 
илмийоммабоп ва қўшимча адабиѐтлар билан мустақил ишлаш кўникмалари, 
ижодий ва мустақил фикрлашни ривожлантириш мақсадида қўлланилади. 
Модулли таълим технологиясининг ўзига хос жиҳати ўрганилаѐтган мавзу 
бўйича ўқувчиларнинг мустақил ва ижодий ишлашига имкон берадиган 
модулли дастур тузишдир.
2. 
Ҳамкорликда ўқитиш технологияси. Унинг асосий ғояси ўқув 
топшириқларини фақат биргаликда бажариш эмас, балки ўқувчиларни 
ҳамкорликда ўқишга ўргатиш, улар ўртасида ҳамкорлик, ўзаро ѐрдам ва фикр 
алмашинувини вужудга келтириш.
3. 
Муаммоли таълим технологияси. Муаммоли вазият яратиш, саволлар 
қўйиш, масала ва топшириқларни таклиф қилиш, муаммоли вазиятни ечишга 
қаратилган муҳокамани уюштириш ва хулосаларнинг тўғрилигини тасдиқлаш.
4. 
Дидактик ўйинлар технологияси. Дарс жараѐнида турли дидактик 
ўйинларни қўллаш ва улар орқали дарсда жонланиш, фаол ҳаракат ва қизиқиш 
уйғотиш.
5. 
Интерфаол услуб технологияси. Ўқувчиларнинг ижодкорлигига 
таяниш, дарсда эркин баҳс-мунозара шароитини яратиш. Бунинг учун синф 
кичик гуруҳларга бўлинади ва дарс давомида шу гуруҳлар билан ишланади. 
Юқорида санаб ўтилган ўқитишнинг инновацион услубларида ўқитувчи ва 
ўқувчиларнинг ўзаро ҳамкорлиги асосида таълим самарадорлигини ошириш, 
ўқувчиларда мустақил фикрлаш, мустақил мулоҳаза юритиш, ўз фикрини 
билдириш, баѐн этиш хамда зарур кўникмаларни шакллантириш алоҳида ўрин 
тутади.
География дарсларини шундай ташкил этиш керакки, унда ўқитувчи фақат 
материаллни ифодаловчи, ўқувчилар эса тингловчи бўлиб қолмасликлари керак. 
Замонавий дарс жараѐнларида ўқувчиларнинг мустақиллигини ошириш, ижодий 
фаолиятини ривожлантириш учун таълимни муаммоли тарзда ташкил этилиши, 
ўқувчиларнинг зеҳнини уйғотадиган, фаоллаштирадиган услубий тадбирлар 
жорий этилиши керак.

---

95 
2-чизма. География дарсларида қўлланиладиган янги педагогик