20-asr o’rtalari 21-asr boshida indoneziya singapur va malayziya indoneziya (Indonesia)

20-ASR O’RTALARI 21-ASR BOSHIDA INDONEZIYA SINGAPUR VA MALAYZIYA
INDONEZIYA (Indonesia), Indoneziya Respublikasi (Republik Indonesia) — Jan. sharqiy Osiyodagi davlat. Dunyodagi eng katta Malay arxipelagining 17,5 ming oroli va Yangi Gvineya (Gʻarbiy Irian) o. ning gʻarbiy qismida joylashgan. Mayd. 1904,6 ming km2. Aholisi 228,4 mln. kishi (2001). Poytaxti — Jakarta sh. Maʼmuriy jihatdan 26 viloyat (province) ga boʻlinadi.
Davlat tuzumi. Indoneziya — unitar respublika. Amaldagi konstitutsiyasi 1945-y. 18 avg. da qabul qilingan. Davlat va hukumat boshligʻi — 5 y. muddatga saylanadigan prezident (2001-y. iyuldan Megavati Sukarnoputri xonim). Davlat hokimiyatining oliy organi — Xalq maslahat kongressi. U konstitutsiyani tasdiklaydi, unga oʻzgarishlar kiritadi, prezident va vitse-prezidentni saylaydi. Qonun chiqaruvchi hoki-miyat bir palatali parlament — xalq vakillari kengashidan iborat. U joriy qonun chiqaruvchilik faoliyati bilan shugullanadi. Uning 500 deputatidan 462 nafari umumiy ovoz berish yoʻli bilan 5 y. muddatga saylanadi va qolgan 38 nafari (harbiylar fraksi-yasi) prezident tomonidan tayinlanadi. Ijroiya hokimiyatni prezident oʻzi tayinlagan hukumat bilan birga amal oshiradi.
Tabiati. Indoneziya ekvatorial kengliklarda joylashgan. Qirgʻoqlari kam parchalangan, botkrkliklar, mangra chakalak-zorlari bor. I. yer yuzasining yarmidan koʻprogʻi oʻrtacha baland va pastqam togʻlardan, Yangi Gvineyada qisman baland togʻlardan (eng baland joyi 5029 m), qolgan qismi allyuvial tekisliklardan iborat. Orollarda 400 dan ortiq vulkan bor, shundan 100 tasi harakatdagi vulkan. Tektonik harakatlar tinmagan. Tez-tez kuchli zilzila boʻlib turadi. Neft, koʻmir, temir, marganes, qalay rudalari, boksit, mis, qoʻrgʻo-shin, rux, alyuminiy, nikel va fosfat konlari bor.
Iqlimi Indoneziyaning katta qismida ekvatorial, Yava o. ning sharqi va Kichik Zond o. larida subekvatorial iqlim. Pasttekisliklarda oylik oʻrtacha t-ra 25—27°. Togʻlarda salqinroq, 1500 m dan balandda yer yuzasi baʼzan muzlaydi. Ekvatorial iqlimli joylarda yillik yogʻin 2000—4000 mm, subekvatorial iqlimli joylarda 2000 mm ga yaqin.
Davlat tili — indonez tili. Asosiy din — islom dini. Aholining 80% musulmonlar, 10% xristianlar, qolgan qismi hin-duilik, buddaviylik, konfutsiylik va mahalliy anʼanaviy dinlarga eʼtikrd kiladi. Indoneziya aholisining 2/3 qismi mamlakat hududining 7% ini tashkil etgan Yava o. da. Aholining 70% qishloqlarda yashaydi. Yirik gsaharlari: Ja-karta, Surabayya, Bandung, Semarang, Medan.
Tarixi. Indoneziya — hoz. tipdagi inson (pitekantrop, yavantrop) shakllangan markazlardan biri. Mil. av. 2-a. ga oid yodgorliklar saqlangan. Yava, Malayya o. larida Taruma va Kalinga, Sumatrada Malayyu va Shrivijayya davlatlari tashkil topgan. Ularda hinduilik va buddaviylik tarqala boshladi. Mil. 7-a. da bir necha mayda davlatlar birla-shib, Shrivijayya imperiyasiga aylandi. 8-a. 1-yarmidaYavada Mataram davlati paydo boʻldi. 1025-y. Shrivijayya inqirozga uchradi. 11-a. ning 40-y. larida Mataram Kediri (13-a. dan Singasari) va Jangala davlatlariga boʻlinib ketdi. 1120-y. Kediri ilgari Mataramga qarashli barcha yerlarni birlashtir-di, boshqa orollar ustidan nazorat oʻrnatdi. 13-a. oxirida Singasari yemirilib, uning oʻrnida Majapaxit im-periyasi tashkil topdi (1293 — taxm. 1520). Majapaxit imperiyasi oʻrta asrlarda eng yirik umumindonez davlati boʻlgan.

AQShning Global Liderlik Hisobotiga koʻra, 2010-yilda singapurliklarning 77 foizi Obama maʼmuriyati davrida AQSh yetakchiligini maʼqullagan. 2011-yilda bu maʼqullash reytingi 75 foizgacha pasaygan boʻlsa-da, shunga qaramay, Singapur so‘rovlari Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi tadqiqot oʻtkazilgan davlat fonida AQShning barcha mamlakatlar uchun eng yuqori reytinglaridan biri boʻlib qolmoqda
Amerika Qoʻshma Shtatlari birinchi marta 1836-yilda Singapurda konsullik ochgan, oʻshanda orol Britaniya imperiyasining Boʻgʻozlardagi aholi punktlari tarkibiga kirgan. Singapur va Amerika Qoʻshma Shtatlari 1965-yilda Singapur mustaqillikka erishganidan beri rasmiy diplomatik munosabatlarni saqlab kelmoqda^[1]. Singapurning iqtisodiy o‘sish va siyosiy barqarorlikni saqlashga qaratilgan saʼy-harakatlari hamda mintaqaviy hamkorlikni qo‘llab-quvvatlashi AQShning mintaqadagi siyosatiga mos keladi va ikki davlat o‘rtasidagi do‘stona munosabatlar uchun mustahkam asos yaratadi^[2].
1965-75-yillar davomida AQSh Sovuq urush davrida kommunizmni toʻxtatib turishning asosiy segmenti sifatida Singapurni barqarorlashtirish uchun muhim iqtisodiy yordam taklif qildi va Singapur iqtisodiyoti Vetnamdagi AQSh kuchlarini taʼmirlash va yuk tashish vositalari bilan taʼminlash orqali sanoatlashtirgan
E. Meyson „Hank“ Xendrikson 1988-yil may oyida Singapur hukumati tomonidan chiqarib yuborilganida Qoʻshma Shtatlar elchixonasining birinchi kotibi boʻlib ishlagan^[4][5] Badargʻa qilinishidan oldin Hendrikson Frensis Sou va Patrik Seongni amerikalik rasmiylar bilan uchrashish uchun Vashingtonga borishni tashkil qildi^[6]. Qaytgandan soʻng, Singapur Sou va Seongni Ichki xavfsizlik qonuniga binoan hibsga oldi^[7]. Sou va Seongning hibsda bergan bayonotlariga asoslanib, Singapur hukumati Hendrikson „marksistik fitna“ da muxolifat arboblarini yetishtirish orqali Singapurning ichki ishlariga aralashishga uringan deb daʼvo qildi^[6]. Oʻsha paytdagi Bosh vazir oʻrinbosari Goh Chok Tong Hendriksonning taxminiy fitnasi parlamentga 20 yoki 30 muxolifatchi siyosatchining saylanishiga olib kelishi mumkinligini taʼkidladi, bu uning soʻzlariga koʻra, „dahshatli“ oqibatlarga olib kelishi mumkin, hatto Singapur hukumatining falajlanishi va qulashi ham mumkinligini aytib o‘tdi^[7].
Hendrikson chiqarib yuborilganidan soʻng, AQSh Davlat departamenti uning Singapurdagi faoliyatini yuqori baholadi va uning harakatlarida nomaqbullik borligini rad etdi^[4]. AQSh Davlat departamenti bunga javoban Singapurlik yuqori darajali diplomat Robert Chuani Vashingtondan chiqarib yubordi^[8][9]. Davlat departamentining Hendriksonga tanbeh berishdan bosh tortishi, shuningdek, Singapurlik diplomatni chiqarib yuborishi, Singapurda Milliy kasaba uyushmalari kongressining noroziligiga sabab boʻldi; ular AQSh elchixonasi atrofida avtobuslar haydab, toʻrt ming ishchi ishtirok etgan miting oʻtkazdilar va AQShni „ayyor, takabbur va ishonchsiz“ deya masxara qilgan bayonot bilan chiqishdi^[10].
Heritage Foundation gazetasining taxminiga koʻra, Singapurning Hendrikson ishiga gʻazablangan jamoatchilik munosabati 1988-yil yanvarida Singapurning Qoʻshma Shtatlarga eksporti boʻyicha tariflardan ozod qilingan umumiy imtiyozlar tizimiga muvofiqligi toʻxtatilganiga javob boʻlishi mumkin