20-mavzu. Pulning xalqaro munosabatlardagi xarakat reja

To’lovbalansi–bumamlakatningturlitashqiiqtisodiymunosabatlarbo’yichachetgato’laydiganvalyutavachetdankelibtushadiganvalyutalarningxaqiqiynisbatinio’zidaifodalovchi,jamlovchibalans xujjatidir.
To’lovbalansi-xalqarooperatsiyalarningbalansxisobvarag’i,ya‘nibu-davlatningtovarlar,xizmatlar,kapitallarniolibkirishhamdaolibchiqishko’rsatkichlariningnisbatiko’rinishidagibarchaxalqaroaloqalarimajmuiningvalyutadagiifodasi.
Buxgalteriyanuqtainazaridan,to’lovbalansidoimotenglashganko’rinishdabo’lishilozim.Ammo,haqiqatdaesa,uningasosiyelementlari,bo’limlaribo’yichatushumlarto’lovlardanortiq—aktivqoldik;to’lovlarningtushumlardanortiqbo’lishi—passivqoldikxolatlarko’proqyuzagachiqadi. Shusababliham,to’lovbalansinituzishhamdaqoldiqlarnianiqlashalohidaahamiyat kasb etadi.
To’lovbalansiquyidagiasosiybo’limlardantashkiltopgan:

• 
  savdobalansi,ya‘nitovarlarningolibkirilishivaolibchiqilishio’rtasidaginisbat;
  
• 
  xizmatvanotijoratto’lovlarbalansi;
  
• 
  o’zichigatovarlar,xizmatlarvabiryoqlamato’lovlarxarakatinioluvchijoriyoperatsiyalarbalansi;
  

• 
  kapitalvakreditlarxarakatiningbalansi;
  
• 
  rasmiyvalyutazaxiralaribo’yichaoperatsiyalar.
  

Savdobalansitovarlareksportivaimportiko’rsatkichlaridantashkiletadi.
Xizmatlarbalansio’zichigatransportlitashuvlar,sug’urta,elektron,telekosmik,telegraf,telefon,pochtavaboshqaaloqaturlaribo’yicha,xalqaroturizm,ilmiy-texnikvaishlabchiqarishmalakasiningalmashinuvi,ekspertxizmatlari,diplomatik,savdovaboshqavakolatxonalarnixorijdasaqlashxarajatlari,ma‘lumotlaruzatish,madaniyvailmiyalmashinuvlar,turlikomissionyig’imlar,reklama,yarmarkalarhamdaboshqalarbo’yichato’lovvatushumlarnioladi.
XVFuslubigakura,birtomonlamao’tkazmalarnialohidabirelementqilibko’rsatishqabulqilingan.Bularningtarkibigakuyidagilarkiradi:

• 
  davlatoperatsiyalari-boshqadavlatlargaberiladiganiqtisodiyyordamko’rinishidagisubsidiyalar,davlatnafaqalari,xalqarotashkilotlargaberiladiganbadallar
  
• 
  xususiyoperatsiyalar-ishchi,mutaxassis,qarindoshlarningo’zvatanigaqiladiganpulliko’chirmalari.
  

Investitsiyadanolinadigandaromadlarxarakati,harbiytusdagibitimlarvabirtomonlamao’tkazmalarni«ko’rinmas»operatsiyalardebatashadi,chunkiularningmoddiyboyliklarxarakatigahechqandayta‘siriyo’q.
Joriyoperatsiyalarbo’yichato’lovbalansitarkibigasavdobalansiva«ko’rinmas»operatsiyalarkiradi.
To’lovbalansituzishningayrimuslublaridavlatningbirtomonlamao’tkazmalarinialohidamoddabo’yichaifodaetishnivauningqoldig’inijoriyoperatsiyalarbo’yichaqoldiqqaqo’shmaydi.
Kapitalvakreditlarxarakatibalansidaxususiyvadavlatkapitallariningolibkelinishiyokiolibketilishi,olinganyokiberilganxalqarokreditlarningo’zaronisbatlariifodaetiladi.
O‗ziqtisodiymazmunigako’ra,buoperatsiyalar2kategoriyagabo’linadi:tadbirkorlikvassudakapitaliningxalqaroxarakati.
Xalqarovalyutafondiningko‘rsatmasigaasosanko‘pginadavlatlarto‘lovbalansiniikkiasosiyyunalishbo‘yicha:joriyoperatsiyalarbalansivakapitalbilanmoliyaviyoperatsiyalar(kapitalxarakati)balansinituzadilar.Bubalanslaraktivyokipassivsoldobilanyakunlanishimumkin.
Joriyoperatsiyalarbalansi–tovarlar,xizmatlar,joriytransfertlarvadaromadlarbo‘yichatashqiiqtisodiyalokalarbo‘yichavalyutatushumivaxarajatio‘rtasidaginisbatniko‘rsatadi.Bubalansningijobiy(aktiv)qoldig‘imamlakatningboshqamamlakatuchunkreditlarekanligini,passivyokisalbiyqoldiqmamlakatlarningboshqamamlakatlardanqarzdorekanliginikurdi.