20-Mavzu: Pulning Xalqaro Munosabatlardagi Xarakati reja

20.3 Valyutalarning turlari

Zaxira valyuta – mamlakatlar markaziy banklari tomonidan valyuta zaxiralarining tarkibini tashkil etuvchi valyuta. Zaxira valyutalari asosan paritetlarini xisoblash va valyuta interventsiyalarini amalga oshirishda shuningdek, xalqaro savdo va to'lovlarda keng ishlatiladigan valyuta. Ilgari zaxira valyutalari asosan tovar bozorlarida to’lovlar uchun vosita (neft, oltin va boshqalar) sifatida ishlatilgan. Biroq, so'nggi yillarda, ayniqsa, Osiyoda, zaxira valyutalari eksport raqobatbardoshligini mustahkamlash maqsadida xorijiy zaxiralari (oltin zahiralari) yig‘ish va moliyaviy inqirozlarni oldini olish maqsadida ishlatiladi.
Qattiq valyuta – xalqaro savdo va hisob-kitoblarda keng qo‘llanadigan, uzoq vaqt davomida valyuta kursini barqaror darajasini ta‘minlab keluvchi davlatlar valyutasi.
Qattiq valyuta omillari: uzoq vaqt mobaynida xarid qobiliyatini saqlab kelish, barqaror fiscal va pul-kredit siyosatini yurituvchi, mustaqil markaziy bankka ega davlat valyutasi.
Yumshoq valyuta – odatda konvertatsiyalanishi bo‘yicha cheklovlari mavjud yoki umuman konvertatsiyalanmaydigan valyutalar.
To'lov balansi zaif bo‘lgan mamlakatlar pul belgilar, Odatda, davlat tashqarisida bunday pul belgilari deyarli ishlatilmaydi.
Erkin almashtiriladigan valyuta - bu fuqarolar va norezidentlar hech qanday cheklovsiz erkin sotib olishlari va sotishlari mumkin bo'lgan valyuta. Bunday almashinuv huquqi odatda mamlakat markaziy banki tomonidan kafolatlanadi.
Erkin valyuta almashinuvi xalqaro savdoni rivojlantirishga yordam beradi. Shu bilan birga, barcha mamlakatlar va ularning markaziy banklari emas Haqiqatan ham valyutalarning erkin konvertatsiyalanishi sharoitida pul-kredit siyosatiga mas'ul bo'lgan davlat idoralari faqat valyuta kurslarini nazorat qilish uchun bozor vositalariga ega. Valyuta aralashuvini amalga oshirish, foiz stavkalarini o'zgartirish (valyutani yanada jozibador qiladi, kuchaytiradi va pasayish kuchayadi).
Pulni erkin aylantirish qobiliyati inflyatsiya darajasiga bevosita ta'sir ko'rsatadi.
Yumshoq valyuta - kuchli siyosiy yoki iqtisodiy o‘zgarishlarga nisbatan ta‘sirchan mamlakatning ichki to'lov vositasi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida asosiy dolzarb masalalaridan biri - bu milliy valyutaning erkin konvertirlanishini ta‘minlashdir. Milliy valyutaning erkin konvertirlanishi-jahon xo‘jaligi bilan boG‘lanishni, milliy xo‘jalikning jahon xqjaligiga chuqurroq integratsiyalashuvini ta‘minlaydi. Va shu orqali mamlakat uchun ko‘p tomonlama jahon savdo va hisob-kitob tizimida manfaat keltiradi. Milliy valyutaning erkin konvertirlanishiga erishishning yo‘llaridan biri bosqichma-bosqich, asta-sekin o‘tish. Bu yo‘l valyutaviy cheklashlarni asta - sekinlik bilan olib tashlashdan iboratdir. Buning uchun valyutaviy cheklashlarni puxta o‘rganib chiqmoq lozim. SDR kursini AQSh dollariga yoki savat tarkibiga kirgan boshqa bir valyutaga nisbatan hisoblanishi 3 asosiy elementni o'z ichiga oladi:

1. 
   taalluqli valyuta birliklaridagi valyuta komponentlari. Ular quyidagicha aniqlanadi: (valyutaning savatdagi solishtirma og‘irligi) h (uning AQSh dollariga nisbatan so'nggi 3 oy ichidagi o'rtacha bozor kursi) bundan oldingi SDR kursiga muvofiqlashtirilgan holda;
   
2. 
   valyutalarning AQSh dollariga nisbatan bozor kurslari; valyuta komponentlarining dollarli ekvivalenti. U quyidagicha hisoblanadi: (valyuta komponenti)/(valyuta kursi) funt sterlingdan tashqari, (funtning valyuta komponenti)*(dollarga nisbatan valyuta kursiga) Valyuta tizimi
   
3.