2022 №4 132 nivelir geodezik asbobi haqida bilasizmi? Bazarbayeva Gulhayo Bahodir qizi

TADQIQOT MATERIALLARI VA METODOLOGIYASI 
Tuzilishi boʻyicha ular ikki tur — vizir nuri silindrik adilak (suv tarozi) yordamida 
gorizontal holatga keltiriladigan Nivelirga va vizir nuri oʻz-oʻzidan gorizontal holatga keladigan 
(kompensatorli) Nivelirga boʻlinadi. Birinchi turdagi Nivelirning asosiy qismlari — qarash 
trubasi va uning yon qismiga oʻrnatilgan silindrik adilak; ikkinchi turdagi Nivelirda — qarash 
trubasi va uning ichki qismida joylashgan optik prizmali kompensator hisoblanadi. Kompensator 
mexanik mayatnik boʻlib, uning optik prizmasi metall yoki sintetik ikki tolali ingichka ipda osib 
qoʻyilgan boʻladi. U 15ʻ (minut) gacha qiya boʻlgan vizir nurni avtomatik ravishda gorizontal 
holatga keltirib beradi. Aniqligi boʻyicha Nivelir aniqligi yuqori (1 km masofaga nivelirlash 
aniqligi 0,5—1,0 mm), aniq (2—3 mm) va texnik (10 mm) Nivelirga boʻlinadi. Nivelirlar asosiy 
geodezik va topografik ishlarda, barcha turdagi qurilish ishlarida, noyob binolar va murakkab 
inshootlarning choʻkishi hodisalarini kuzatishda, Yer qobigʻi vertikal harakatini oʻrganishda va 
boshqa maqsadlarda keng qoʻllanadi. 
TADQIQOT NATIJALARI 
Aniqligi bo‘yicha nivelirlar 3 turga bo'linadi: yuqori aniqlikdagi nivelirlar—H-05, H-
05K (Rossiya), raqamli nivelirlar Dini 11 t, D in i21 (Germaniya), N A 2002, NA 
2003(Shveytsariya); aniq nivelirlar- H -3 , 2 H -3 , H -3 K . Н- ЗКЛ (Rossiya), Ni-30,Ni-
50(Germaniya), Kernlevel-20va 24(Shveytsariya); texnik n ivelirlar -H-10 , 2Н -10КЛ. Yuqori 

---

UIF-2022: 8.2
SCIENCE AND INNOVATION
 
ISSN: 2181-3337

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

2022 
№4
133 
aniqlikdagi nivelirlar 1- va 2- klass nivelirlashda, aniq nivelirlar —3- va 4-klass va texnik 
nivelirlar — texnikaviy nivelirlash (topografik s’yomkalar va muhandislik-qurilish ishlari)da 
qollaniladi. Nivelir shifridagi raqam 1 km nivelir yoiini ikki tomonga nivelirlashdagi yol 
qo‘yadigan o‘rta kvadratik xatoni bildiradi.
MUHOKAMA 
Yuqorida keltirilgan nivelirlar 2 xil qilib tayyorlanishi mumkin: ko‘rish trubasi yonida 
silindrli adilak o‘matilgan va ogish burchagining kompensatori bilan ta’minlangan nivelirlar. 
Kompensator o‘matilgan nivelir nomiga К harfi qo'shiladi. Aniq va texnikaviy nivelirlar 
gorizontal limb bilan ta’minlanishi mumkin va unda nivelir nomiga JI harfi qo‘shiladi. Hozirgi 
kunda amalda qoilanilayotgan nivelirlaming texnik ko‘rsatkichlari 1-jadvalda berilgan.