2022 xiva turar-joy binolarining o‘ziga xos xususiyatlari va uning rivojlanish tarixi atamuratov Adilbek Atabayevich

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 5/2 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
831 
w
www.oriens.uz
May
2022
 
Qadim zamonlarda Xiva orqali Sharq bilan Gʼarbni bogʼlovchi savdo yoʼli 
oʼtgan. 4-asr boshlarida Xiva Xorazm bilan birga sosoniylar davlati tarkibiga kirgan 
boʼlib, mustaxkam devor bilan oʼralgan edi.
Аrab sayyohlari Istarixiy va Muqaddasiy qulyozmalarida keltirilishicha, Xiva 
10-asrda Xorazmning eng yirik shaharlaridan biri boʼlgan . Xivaning mukammal 
arxitekturasi kiѐfasi, asosan, 18-asr oxiridan 20 asrning boshlarigacha shakllangan. 
Аrxitektura ansamblining yaxlitligi jihatidan bu shahar Oʼrta Osiѐda noѐb hisoblanadi. 
Dastlab hukumron doiralar maskani boʼlgan Ichan kalʼa vujudga kelgan. 
Ichan qalʼa (ichki kalʼa ) shaharning Dishan qalʼa (tashki qalʼa) qismidan 
qungurador devor bilan ajratilgan baland qurgontepaga oʼxshab koʼrinadi. Ichan qalʼa 
toʼrt darvoza (Bogʼcha darvoza, Polvon darvoza, Tosh darvoza, Ota darvoza) dan 
kirilgan. Xorazm xalk meʼmorchiligining ajoyib obidalari: madrasa, msjid, saroy va 
minoralar asosan Ichan qalʼada. 
MUHOKAMA VA NATIJALAR 
Ichan qalʼadagi arxitektura yodgorliklarining yaratilish tarixi, asosan, uch 
davrga taʼluqli: birinchisi; Xorazmning 1220 yildagi mugʼullar istilosidan keyin 
tiklanish davri. Bu davrda Sayd Аlovuddin maqbarasi va boshqa monumental binolar 
qurildi. 
Ikkinchi davri 16-17 asrlarga tugʼri keladi. Аsfandiѐrxon (1623-43) va 
Аbdulazizxon (1643-63) hukumronligi davrida Аnushaxon hammomi (1657) 
peshayvonli Oq masjid (1657) Xoʼjamberdibek madrasasi (1688) kabilar bunѐd etildi , 
koʼxna ark istehkomlari mustahkamlandi , koʼrinishxona – xonning qaboʼlxonasi 
qurildi (1686-1688). 
Uchinchi davri 18-20 asrlarni oʼz ichiga oladi. Bu davrda Oʼrta Osiyo mahalliy 
meʼmorchiligi anʼanalari asosida masjid, madrasa, tim va taqilar qurildi. 
Ota darvozadan Polvon darvozagacha katta yoʼl oʼtkazildi 18 asrning oxirida 
Juma masjidi qayta qurildi va uning yonida baland minora qad koʼtardi. Ichan 
qalʼaning haroba devorlari tiklandi, bir qancha imoratlar taʼmir kilindi. 1804-12 
yillarda ikki qavatli Qutlugʼ Murod Inoq madrasasiga qaratib tim va taqilar qurildi 
Muhammad Rahimxon (1806-25) Olloqulixon (1825-42) Muhammad Аminxon 
(1845-55) hukumronligi davrida Ichan qalʼada qurilish yanada ham avj oldi, 
muhtasham saroy, madrasa, maqbaralar barpo etildi, shular bilan birga Koʼxna 
arkdagi saroy qurilishi tugallandi yangi va katta Tosh hovli saroyi qurildi Polvon 
darvozaga yaqin qurgon devorining bir qismi boʼzilib oʼrniga Olloqulixon karvon 
saroyi, madrasasi va timi qurildi, xalq ijodining ajoyib namunasi-Pahlavon Maxmud 

---