211-guruh talabasi Quronboyev Shexnazarning Iqtisodiy va turizm geografiyasi fanidan yozgan

2.2. Ushbu sohani rivojlantirish muammolari va istiqbollari

Rossiya Federatsiyasi Qishloq xo'jaligi vazirligi 2001-2005 yillarga mo'ljallangan «G'alla» dasturini tayyorladi. Va 2010 yilgacha. Dasturning asosiy maqsadi barqaror ishlab chiqarishni ta'minlash va don bozorini rivojlantirishdan iborat. Yangi ishlab chiqarish tizimlarini, jumladan, don, o‘g‘itlar, himoya vositalari, uskunalar ishlab chiqarishning eng yangi texnologiyalarini joriy etish asosida yalpi yig‘imlarni 2007-yilga borib 90-92 million tonnaga, 2010-yilga kelib esa 120-ga yetkazish rejalashtirilgan. 140 million tonna.Prognoz ma’lumotlariga ko‘ra, yangi ishlab chiqarish tizimlari mamlakatimizda g‘alla hosildorligini 1 gektardan o‘rtacha 20-24 sentnergacha oshirishni ta’minlashi mumkin. Bunday natijalarga erishish uchun soliq tizimini takomillashtirish zarur. Sanoat har yili modernizatsiya qilish uchun kamida 20 milliard rubl to'plashi kerak.

Davlat tomonidan tartibga solish g‘alla bozorini qonuniylashtirish, elevatorlar faoliyatini litsenziyalash, don birjalari tizimini yaratish, g‘alla yetishtirish va sotishning zamonaviy infratuzilmasini ta’minlash, narxlarning mavsumiy o‘zgarishini tartibga solish, yer resurslari aylanmasi va hisobini takomillashtirishga qaratilgan bo‘lishi kerak. Dasturda asosiy g‘alla yetishtiruvchi hududlardagi tayanch xo‘jaliklarni qayta jihozlash uchun qisqa muddatli va uzoq muddatli kreditlash shartlari asosida byudjetdan tashqari manbalar hamda byudjet mablag‘lari hisobidan moliyalashtirish ko‘zda tutilgan. 2007 yilda bunday fermer xo'jaliklari sonini 70 taga yetkazish rejalashtirilgan. Dasturning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi bilan Rossiya nafaqat oziq-ovqat mustaqilligini ta'minlash, balki tashqi bozorga ham chiqish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Qishloqning ijtimoiy muammolari ayniqsa keskinlashdi: qishloqdagi turmush darajasi har jihatdan shaharnikidan sezilarli darajada past. Madaniyat, sogʻliqni saqlash, xalq taʼlimi muassasalari, ushbu soha mutaxassislari bilan taʼminlanish darajasi past. Qishloq aholisining ratsioni juda kam va muvozanatli emas. Ish haqi ancha past va narxlar yuqori va hokazo. Bularning barchasi aholining qishloqdan shaharga ko'chishiga olib keladi va yosh yoshdagi aholi chiqib ketmoqda, aholining qarishi va rus qishlog'ining yo'q bo'lib ketishi jarayoni davom etmoqda.
Rossiyaning tabiiy resurs salohiyati bu erda qishloq xo'jaligi mahsulotlarining deyarli barcha asosiy turlarini ishlab chiqarish imkonini beradi, faqat ularning ba'zilari tabiiy sharoitlar (issiqlikni yaxshi ko'radigan meva va sabzavotlar va boshqalar) bilan cheklangan. Shunga qaramay, mamlakatimiz oziq-ovqat mahsulotlarini import qiluvchi asosiy davlatlardan biri hisoblanadi. Asosiy sabablar – samarasiz ishlab chiqarish, katta yo'qotishlar va sifatsiz mahsulot.

Rossiya qishloq xo'jaligi yer bilan nisbatan yaxshi ta'minlangan, ammo ularning hajmi doimiy ravishda qisqarib bormoqda, bu sanoat, transport, uy-joy va kommunal qurilish uchun erlarning olib qo'yilishi va so'nggi yillarda qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining rentabelsizligi bilan bog'liq. Aholi jon boshiga to'g'ri keladigan qishloq xo'jaligi va haydaladigan yerlar maydoni ham asta-sekin kamayib bormoqda. Binobarin, qishloq xo'jaligini yanada rivojlantirishning asosiy yo'nalishi uni har tomonlama intensivlashtirishdan iborat. Intensifikatsiya deganda qishloq xo’jaligi mahsulotlarining gektariga hosildorligini oshirish, sifatini oshirish, mehnat unumdorligini oshirish, mahsulot birligi tannarxini pasaytirish maqsadida yer maydoni birligiga moddiy va mehnat sarfini oshirish tushuniladi. Bu ishlab chiqarishni rivojlantirishning eng samarali usulidir. Intensifikatsiyaning asosiy yo‘nalishlari qishloq xo‘jaligini kompleks mexanizatsiyalash, kimyolashtirish, yerlarning meliorativ holatini yaxshilash, qishloq xo‘jaligida mehnatni energiya bilan ta’minlashni oshirish, qo‘llaniladigan ishlab chiqarish texnologiyalarini takomillashtirish, qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini ixtisoslashtirishni chuqurlashtirish, qishloq xo‘jaligini yanada rivojlantirish asosida intensivlashtirish amalga oshirilmoqda. -sanoat integratsiyasi.

Mamlakatimiz agrar sektoridagi institutsional o‘zgarishlar natijasida qishloq xo‘jaligi korxonalari va tashkilotlari, aholining dehqon (fermer) va shaxsiy yordamchi xo‘jaliklari, ularning birlashmalari tizimi sifatida ko‘p ukladli iqtisodiyot vujudga kelgani fan va amaliyotda e’tirof etilgan. Turli mulkchilik shakllari bilan. Shu bilan birga, mulkchilik va xo‘jalik yuritishning turli shakllarining shakllanishi va rivojlanishi qishloq xo‘jaligida ishlab chiqarish samaradorligi va raqobatbardoshligini oshirishning rag‘batlantiruvchi omiliga aylanmadi.
Yem-xashak bilan bog‘liq vaziyat, jismoniy yo‘qotishlar u yoqda tursin, o‘rim-yig‘im va saqlash texnologiyasining buzilishi tufayli yig‘ib olingan yem-xashakning 30 foizigacha bo‘lgan qismi o‘zining ozuqaviy qiymatini yo‘qotayotganligi bilan murakkablashdi. Miqdorning etishmasligi va noto'g'ri oziqlantirish texnologiyasi tufayli ozuqaning katta qismi mahsulot olishga emas, balki hayvonlarning hayotini saqlashga sarflanadi, bu esa ishlab chiqarish samaradorligiga salbiy ta'sir qiladi va mahsulotlarning ozuqa intensivligini oshiradi. Bu ko'rsatkich bo'yicha biz rivojlangan davlatlar orasida o'xshashimiz yo'q, garchi biz doimo ozuqaning katta tanqisligini boshdan kechiramiz.
Yem-xashak muammosini hal etishning asosiy yo‘nalishi em-xashak yetishtirishni intensivlashtirish bo‘lib, unda yem-xashak maydonlari tarkibini yaxshilash, yem-xashak ekinlari hosildorligini oshirish, pichanzor va yaylovlar unumdorligini oshirish, yem-xashak bazasini melioratsiya va kimyolashtirish, yem-xashak bazasini yaxshilash chora-tadbirlari ko‘zda tutilgan. Yem-xashak ekinlari urug'chiligi va ishlab chiqarishning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, mehnatni tashkil etishning yangi shakllarini joriy etish va boshqalar.
Aralash iqtisodiyotni shakllantirishning yerga davlat tasarrufidan chiqarish, isloh qilish, kolxoz va sovxozlarni tarqoqlashtirish, yirik korxonalar faoliyatida milliy tajribaga e'tibor bermaslik, fermerlikning kichik shakllarini ustuvor rivojlantirish kabi usul va yo'llar unga olib keldi. Qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishining keskin pasayishiga, ishlab chiqarish munosabatlari tizimining, kooperativ va integratsiya aloqalarining buzilishiga olib keldi. Shunday qilib, islohotlar davrida qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishidagi tanazzul Ulug' Vatan urushi davridagi yo'qotishlar bilan taqqoslanadi (ya'ni, 2 baravar) va 2006 yilda oziq-ovqat importi uning iste'molining 40% dan ortig'ini oziq-ovqat xavfsizligi chegarasi bilan 25% ni tashkil etdi. % . Qishloq joylarda qashshoqlik chegaralari bir necha bor kengaydi, chunki qishloq xo'jaligi korxonalarining vayron bo'lishi ish o'rinlarining yo'qolishiga, ishsizlikning keskin o'sishiga (deyarli 11%) va ish haqining pasayishiga (o'rtacha ish haqining 39%) olib keldi. Mamlakat).

Shu bilan birga, rasmiylar qishloq xo'jaligida 8 yil ketma-ket iqtisodiy o'sish davom etayotganini va 1999 yildan 2006 yilgacha bo'lgan davrda qishloq xo'jaligi yalpi mahsuloti hajmi 34,4 foizga oshganini ta'kidlamoqda. Ammo bular xolis, xayoliy ma’lumotlar, agar 1990-yildagi emas, 1999-yildagi qiyosiy tahlil qilsak, chunki bunday o‘sish agrar islohotlar boshida qishloq xo‘jaligi yalpi mahsulotining o‘sish sur’atlaridan bir necha baravar past. Shu bilan birga, 2002 yildan boshlab qishloq xo'jaligining rivojlanish sur'atlarining pasayishi, ularning butun iqtisodiyotning o'sish sur'atlaridan orqada qolishi tendentsiyasi kuzatilmoqda. Agar 1999-2002 yillarda. Qishloq xo'jaligida o'rtacha yillik o'sish sur'ati 6,4% ni tashkil etdi, keyin 2002-2006 yillarda. – faqat 2%. Bu tendentsiyani 2006 yildagi iqtisodiy ko'rsatkichlar ham tasdiqlaydi, ular paydo bo'layotgan yaxshilanish qishloq xo'jaligida tub o'zgarishlarga yordam bermasligini tasdiqlaydi. Qishloq xoʻjaligi yalpi mahsulotining soʻnggi ikki-uch yil ichida maʼlum darajada oʻsishiga qaramay, 2006 yilda uning qiyosiy narxlarda hajmi 1990 yilga nisbatan qariyb 75% ni tashkil etdi (chorvachilikda atigi 53,3%, oʻsimlikchilikda esa biroz yuqori).

Respublikada 1990-2006 yillardagi qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining retrospektiv tahlili. Oxirgi uch yil davomida don yetishtirish 78 million tonna darajasida saqlanib qolganligini ko'rsatadi, garchi bu 1995 va 2000 yillardagidan ko'p bo'lsa-da, lekin 1990 yilga nisbatan 20 foizga kam (2007 yilda taxminan 75 million tonna kutilmoqda). ). Ko'p tarmoqli iqtisodiyot va bozor munosabatlari sharoitida qarama-qarshilik tamoyillari asosida emas, balki ularning samarali o'zaro ta'siri orqali amalga oshirilishi lozim bo'lgan xo'jalik yuritish shakllari kombinatsiyasining o'sishi amalda sekinlashdi. O‘tish iqtisodiyoti davrida xo‘jalik yuritishning barcha shakllarining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda davlatni saqlab qolish, ularning samarali ishlab chiqarishni amalga oshirish imkoniyatlarini hisobga olish zarur.
Iqtisodiy shakllarni boshqarishni takomillashtirish yo‘llarini ishlab chiqish uchun ularni isloh qilish natijalarini tahlil qilamiz, iqtisodiyotning agrar sektoridagi o‘rni va rolini aniqlaymiz. Avvalo, boshqaruv shakllarining rivojlanish dinamikasini ko'rib chiqamiz. RSFSR Davlat statistika qoʻmitasi maʼlumotlariga koʻra, 1991 yil 1 yanvar holatiga koʻra, mamlakatda 29385 ta qishloq xoʻjaligi korxonalari, shu jumladan 12.790 ta kolxoz, 13.048 ta sovxoz,
1.498 ta xoʻjaliklararo qishloq xoʻjaligi korxonalari, shuningdek, baliqchilik xoʻjaliklari va xoʻjaliklari mavjud edi. Qishloq xo'jaligiga oid bo'lmagan korxonalarning tomorqa yerlari va faqat qishloq joylarida.joylarda – 14 mln.dan ortiq shaxsiy yordamchi xo'jaliklar. Birinchi marta 21 ming dehqon (fermer) xoʻjaliklari tuzildi.
Agrar sohada amalga oshirilgan islohotlar jarayonida mulkchilikning turli shakllari rivojlanishini hisobga olgan holda ilgari mavjud bo‘lgan xo‘jalik yuritish shakllari qayta tashkil etildi. 1997 yilga kelib qishloq xo‘jaligi korxonalarini qayta tashkil etish yakunlandi va ko‘p tarmoqli iqtisodiyot rivojlandi, xo‘jalik yuritishning 31 mingdan ortiq yangi shakllari yaratildi, deb hisoblanmoqda. Qishloq xo'jaligi korxonalari tuzilmasi shakllandi, ularning deyarli 46 foizini qishloq xo'jaligi kooperativlari egallaydi. Asosan, yopiq va ochiq aktsiyadorlik jamiyatlari soni barqarorlashdi (jami 16%); davlat korxonalari 4%, kolxozlar 5%, masʼuliyati cheklangan shirkatlar (shirkatlar) 20,5% ni tashkil etadi. Komandit shirkatlari, dehqon (fermer) xo'jaliklari uyushmalari yomon rivojlanmoqda.
Qishloqning ijtimoiy va muhandislik infratuzilmasini rivojlantirish maqsadida 2007-yilda qabul qilingan agrosanoat majmuasini davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash doirasida 2008-2012-yillarda. 107,6 milliard rubl miqdorida davlat tomonidan qo'llab-quvvatlash mablag'larini ajratish rejalashtirilgan. Tajriba loyihalari doirasida qishloq aholi punktlarini kompleks ixcham rivojlantirish va obodonlashtirishni qo'llab-quvvatlash uchun – 112,4 milliard rubl. Loyihalarning amalga oshirilishi qishloq joylarda yashash qulayligi va jozibadorligi darajasini oshiradi, qishloqlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishga investitsiya faolligini oshirishni ta’minlaydi. Bunda qishloq aholisini ish bilan ta'minlash va daromadlarini oshirish ustuvor masala hisoblanadi.
Qishloq joylarini o'zgartirishning asosiy vazifasi – insonning asosiy ehtiyojlarini qondirish, mahalliy o'zini o'zi boshqarishning barqaror iqtisodiy asoslarini shakllantirish, qishloqning ijtimoiy-iqtisodiy salohiyatini rivojlantirishni barqaror va qaytarib bo'lmaydigan qilishdir.


Xulosa

Islohotlar yo‘liga o‘tgan mamlakatimizda qishloq xo‘jaligini chinakam isloh qilish fursati keldi. Yangi qonunlar tufayli, garchi katta kuch va sarmoya evaziga sanoatni nochorlardan olib chiqish mumkin. 2002-2006 yillardagi ko'rsatkichlar bo'yicha ushbu sohada sezilarli yaxshilanishlar kuzatilmoqda. Bu xorijdan olib kelinayotgan chorvachilik va o‘simlikchilik mahsulotlari miqdori kamayganida namoyon bo‘lmoqda. Shuningdek, protektsionizm siyosati tadbirkorlarga Rossiya mahsulotlarini sotishga imkon berdi va byudjetdan subsidiyalar va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini asosiy ishlab chiqaruvchilarga yordam berish iste'molchilarning chet el mahsulotlaridan yanada mustaqil bo'lishida rol o'ynadi. Shunday qilib, narxlarning biroz oshishi bilan mahsulot sifatini sezilarli darajada yaxshilash mumkin edi. Mahsulotlar uchun brend savdo nuqtalarining ochilishi ham soha rivojiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi.

Iqtisodchilarning prognozlariga ko‘ra, sanoat ham shu sur’atda rivojlansa, 2015-yilga borib, sanoat tashqi bozorlarda raqobatbardosh bo‘ladi.