22-mavzu. Transport logistikasi tizimini davlat tomonidan tartibga solish va qo‘llab-quvvatlash

4. Transporit logistikasi faoliyatini litsenziyalash tartibi

Hozirgi vaqtda davlat organlari bozorlarga ta'sir ko'rsatishni tartibga soluvchi va litsenziyalash usullariga e'tibor qaratishlari kerak, bu yangi bozorlarni qonuniy qo'llab-quvvatlash va muvofiqlikni monitoring qilish mexanizmini ishlab chiqishni anglatadi.

Milliy iqtisodiyotning rivojlanishi va rivojlanishiga ta'sir etuvchi moliyaviy usullar quyidagilarga bo'linadi:
- faoliyatning ayrim turlarini qo'llab-quvvatlash maqsadida korxonalarning joriy yo'qotishlarini qoplash (subsidiyalar);
- logistika tizimini rivojlantirishga kapital qo'yilmalar (investitsiyalar) uchun.
Keyingi tarif va narxlarni tartibga solish usullari. Tariflarni tartibga solishning ahamiyati, so'nggi yillar tajribasidan ko'rinib turibdiki, tariflarning o'sishi, masalan, transport tariflari inflyatsiya jarayonlarining rivojlanishidagi eng faol omillardan biri. Yana bir jihat - aholining ko'p qismi uchun tovarlar va xizmatlar narxining maqbul darajasini ushlab turish zaruriyati.
Transport inspektsiyasining asosiy vazifalari transportdan foydalanish paytida transport qonunchiligi, yo'l harakati xavfsizligi qoidalari va ekologik talablarga rioya etilishi ustidan davlat nazoratini amalga oshirish, shuningdek transport jarayonlarini amalga oshirish, transport vositalarini ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish bilan bog'liq transport, ekspeditorlik va boshqa faoliyatni litsenziyalash.
Transport faoliyatini tartibga solishning iqtisodiy usullari quyidagilardan iborat:
- transportning ayrim turlarini rivojlantirishni rag'batlantirish va raqobatni rivojlantirish uchun shart-sharoitlar yaratish uchun ma'lum soliq imtiyozlari va imtiyozli kreditlar berish;
- ijtimoiy ahamiyatga ega zararli transportni amalga oshirish uchun davlat subsidiyalari berish;
- korxonaning transport bozorida ishlashi uchun shart-sharoitlar
xizmatlardagi qoidabuzarlik uchun iqtisodiy jazo choralarini qo'llash.
Shunday qilib, davlat tomonidan tartibga solish orqali iqtisodiy va ijtimoiy muammolarni: iqtisodiy faoliyatni barqarorlashtirish, yuqori o'sish sur'atlarini rag'batlantirish, tarkibiy o'zgarishlarni ta'minlash, narxlarning ko'tarilishini cheklash, ijtimoiy mojarolarning og'irligini yumshatish hal etishga urinishlar qilinmoqda.

Odatda litsenziyalash mexanizmining ishlashini quyidagicha ta'riflash mumkin. Muvozanat nuqtasidan ruxsat etilgan og'ish uchun ma'lum cheklovlar belgilanadi va agar etkazib berishning ortiqcha miqdori ruxsat etilgan chegaralardan oshib ketgan bo'lsa, transport nazorati ushbu bozor sohasidagi transport faoliyatini litsenziyalash narxini oshiradi yoki ruxsat olish uchun boshqa qo'shimcha shartlarni belgilaydi. Ta'minotga yo'l qo'yiladigan chegaradan oshib ketgan taqdirda, litsenziyaning qiymati kamayadi yoki ushbu sohada ishlash uchun ba'zi imtiyozlar (masalan, tashuvchi yangi transport vositalariga kirish taqiqlangan yoki imkonsiz bo'lgan daromadliroq sohada ishlash uchun ruxsat olishi mumkin) beriladi.

Agar ushbu choralarning barchasi etarli bo'lmasa va muvozanatdan og'ish nafaqat pasayib ketmadi, balki chegaradan oshib ketsa (ikkinchi chegara), unda transport nazorati yanada qattiq choralarni ko'rmoqda: litsenziyani berishni (birinchi holatda) to'xtatish, bepul litsenziyalash yoki biron-bir(ikkinchi holat uchun) imtiyoz.
Transport bozorini tartibga solish bo'yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish, bozorning har bir sohasidagi transport xizmatlarining ahvoli to'g'risida aniq tasavvurga ega bo'lmasdan turib amalga oshirilmaydi. Buning uchun siz bozorda talab va taklifning holatini bilishingiz kerak.
Transport qonunlari bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar doirasi bu munosabatlarni huquqiy tartibga solishning nisbatan mustaqil sub'ekti sifatida ajratishga imkon beradigan xususiyatlar bilan ajralib turadi. Masalan, avtotransport va shahar er osti elektr transporti Nizomi avtomobil transporti va shahar er usti elektr transportida xizmatlarni ko'rsatish bilan bog'liq munosabatlarni tartibga soladi. Temir yo'l transporti xartiyasi tashuvchilar o'rtasida yuzaga keladigan munosabatlarni tartibga soladi, qabul qiluvchilar, jamoat temir yo'llari infratuzilmasi egalari, jamoat transporti bo'lmagan temir yo'l yo'llarining egalari, boshqa jismoniy va yuridik shaxslar jamoat transporti temir yo'l transporti va jamoat transporti bo'lmagan temir yo'l transporti xizmatlaridan foydalanish paytida ularning huquqlari, majburiyatlari va javobgarliklarini belgilaydilar.
Transport huquqining predmeti quyidagilarni o'z ichiga oladi:
- transport tashkilotlari va ularning kontragentlari o'rtasida yuklarni, yo'lovchilarni va bagajni tashish munosabati bilan transport vositalaridan foydalanish bo'yicha xizmatlar ko'rsatish bilan bog'liq munosabatlar;
- transport korxonalari faoliyatini tashkil etish va transport infratuzilmasi faoliyati bilan bog'liq ijtimoiy aloqalar;
- transport faoliyatini ta'minlashga qaratilgan ular bilan chambarchas bog'liq bo'lgan jamoat aloqalari (transport-ekspeditorlik xizmatlari, yuk ortish-tushirish ishlari, transport vositalariga texnik xizmat ko'rsatish, boshqa yordamchi xizmatlar va ishlar).
Transport huquqi subyektining mohiyati fuqarolik huquqi bilan tartibga solinadigan mulkiy munosabatlar, birinchi navbatda transport va ekspeditorlik xizmatlarini ko'rsatish sohasidagi majburiyatlardir.
Transport huquqi mustaqil huquq sohasi sifatida tan olinishi mumkin emas, chunki uning barcha normalari uchun tartibga solishning umumiy printsiplari va usullarini aks ettiruvchi mustaqil umumiy qoidalar mavjud emas va uning predmeti, avvalambor, fuqarolik huquqi va hokimiyat-tashkiliy munosabatlar tomonidan tartibga solinadigan mulkiy munosabatlarning yig'indisi. ma'muriy qonun bilan tartibga solinadi.
Transport qonunlarida o'zlarining huquqiy tartibga solish usuli yo'q, ya'ni qonun ustuvorligi yordamida odamlarning xatti-harakatlariga ta'sir qilishning maxsus texnikalari va usullari to'plami. U huquqning asosiy tarmoqlarida allaqachon ma'lum bo'lgan va qo'llaniladigan usullarni o'zlashtiradi.
Transport huquqi deganda transport tashkilotlarining o'zlari va transport xizmatlarini ko'rsatadigan yakka tartibdagi tadbirkorlar faoliyati, transport tashkilotlari (yakka tartibdagi tadbirkorlar) va ularning kontragentlari o'rtasida transport vositalaridan foydalanish bo'yicha xizmatlar ko'rsatishda jamoat munosabatlari bilan bog'liq bo'lgan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalar to'plami sifatida aniqlanishi mumkin. yuklarni, yo'lovchilarni va bagajni tashish bilan bog'liqliklar, shuningdek transport faoliyatini ta'minlashga qaratilgan yaqin aloqalar.
Transport faoliyatining asosiy maqsadi - moddiy ob'ektlarni xududda harakatlantirish. Biroq, bunday harakatlarning hammasi ham "tashish"ni yuridik toifasiga kirmaydi. Masalan, kema qoplamisiz yog'ochni surish, mebelni polga ko'tarish va hk bu ob'ektlarning yana bir harakati transportga taalluqli emas.
Transport shartnomasi deganda tomonlarning shunday kelishuvi tushunilishi kerak, unga ko'ra transport tashkiloti (yakka tartibdagi tadbirkor) yuklarni, yo'lovchilarni yoki yuklarni bir nuqtadan boshqasiga tashishni ta'minlash yoki amalga oshirishga yo'naltirilgan pullik xizmatlar ko'rsatishni o'z zimmasiga oladi, boshqa tomon esa ko'rsatilgan xizmatlar uchun kelishilgan haq to'lashni o'z zimmasiga oladi.
Huquqning manbai an'anaviy ravishda davlat irodasini ifodalashning huquqiy shakli sifatida tushuniladi, uning yordamida u majburiy bo'ladi.
Transport huquqi manbalari tizimida printsipial ahamiyatga ega bu O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bo'lib, u konstitutsiyaviy tizimning asoslarini birlashtiradi, qonunchilikni rivojlantirish vektorini va huquqni qo'llash tamoyillarini shakllantiradi.
Transport qonunlarining eng muhim manbalari davlat qonunlardir. Ushbu qatorda birinchi bo'lib O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi (bundan buyon matnda O`zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi deb yuritiladi), unda tovarlar va yo'lovchilarni tashish bo'yicha umumiy qoidalar, tashish shartnomalarini tuzish va bajarish shartlari va tashuvchining majburiyatlarni buzganlik uchun javobgarligi 38-44-bobda alohida yoritilgan.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 14-martdagi "O‘zbekiston Respublikasining davlat hafsizligi to‘g’risida" Farmoni;
O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining 2001- yil 5- dekabrdagi 848-sonli
"O‘zbekiston transport tizimini rivojlantirish (2019-2035-yillar) Respublika maqsadli dasturi to‘g’risida" qarori;
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018-yil 22-maydagi " O‘zbekiston Respublikasi yo‘l hafsizligini ta’minlash tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g’risida "1258-r Vazirlar Mahkamasining qarori;
Favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni tugatish bo‘yicha yagona davlat tizimi to‘g’risida O‘zbekiston Respublikasi favqulodda vaziyatlarda ularning oldini olish va harakat qilish davlat tizimi to‘g’risida 1997 - yil 23 -dekabrdagi 558-sonli qarori;
2019-yil 19-apreldagi 336-sonli "O‘zbekiston Respublikasi Transport vazirligi to‘g’risida nizomni tasdiqlash to‘g’risida" Vazirlar Mahkamasining qarori;
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 27-oktyabrdagi 455-sonli " Texnogyen tusdagi favqulodda vaziyatlar " qarori;
O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining 2013-yil 19-martdagi 236-sonli " Davlat sanitariya nazorati to‘g’risida"gi qonuni;
va boshqa faoliyat turlari: transport nizomlari va kodlari asosida va ularga binoan yo'lovchilarni, bagajlarni, yuklarni, yuklarni tashish qoidalari; tariflarni shakllantirish va qo'llash qoidalari, transport sohasidagi yig'imlarni to'lash, chiptalarni sotish qoidalari, yuk jo'natmalari va boshqa yuk tashish hujjatlari; fuqarolik havo kemalarini davlat ro'yxatidan o'tkazish qoidalari; turli xil hujjatlar uchun shakllarning belgilaydigan aktlar; xavfli yuklarni xalqaro avtomobil transportida tashish uchun maxsus ruxsatnomalar berish tartibi; to'g'ridan-to'g'ri aralash transportda yuklarni tashish qoidalari; ichki va aralash (daryo - dengiz) kemalarini tasniflash to'g'risida nizom va boshqalar.