22-mavzu. Transport logistikasi tizimini davlat tomonidan tartibga solish va qo‘llab-quvvatlash

1-rasm.Shaharning transport-logistika kompleksining modeli
Transport-logistika majmualarini shakllantirishning o'ziga xos xususiyati shundan iboratki, ularning xilma-xilligi qurilishning o'ziga xos shartlari, geografik, tarixiy xususiyatlarga va ular yaratilgan ishlab chiqarish bazasiga bog'liqdir.
Transport va logistika majmualari ko'p funktsional terminallar va muhandislik inshootlarini o'zlarining me'moriy, rejalashtirish va badiiy xususiyatlarini aniqlaydigan turli xil funktsional, texnologik va iqtisodiy echimlarni o'z ichiga oladi.
Shahardagi transport-logistika kompleksining modeli "yuqoriga" piramida shaklida taqdim etilgan. Piramida darajalari shahardagi turli ahamiyatga ega transport va logistika komplekslarining miqdoriy nisbatini ko'rsatadi. Piramida poydevorida shaharda eng keng tarqalgan majmua turini ifodalovchi logistik komplekslar joylashgan. Piramidaning tepasi - milliy ahamiyatga ega bo'lgan majmualar, shaharda ular juda kam miqdorda namoyish etilgan
"Yuqoridan pastga" piramidasi turli xil ahamiyatga ega transport va logistika komplekslarining xalqaro hamkorlikda ishtirok etish darajasini aks ettiradi. Umumdavlat ahamiyatiga molik transport-logistika majmualari yuqori darajada jalb qilinganligi bilan ajralib turadi. Bundan farqli o'laroq, mahalliy ahamiyatga ega transport-logistika komplekslarining xalqaro hamkorlikka jalb etilishi odatda epizodikdir. Ammo, shunga qaramay, ularning barchasi logistika tarmoq tizimida xalqaro tarkibiy qismni tashkil qiladi.


3. Transport logistikasi tizimini tartibga solish va boshqarish mexanizmlari

Transport faoliyatini tartibga solish bo'yicha har qanday chora-tadbirlarning asosiy maqsadi transport xizmatlaridan sanoat iste'molchilarining barcha guruhlari va aholi uchun transport xizmatlarining etarli hajmini va qoniqarli sifatini ta'minlashdir.

Shu sababli, tartibga soluvchi va mahalliy hokimiyat organlari tomonidan transport kompaniyalari faoliyatini cheklashga yoki ularga biron bir ko'rsatma berishga qaratilgan har qanday harakat mijozlarga xizmat ko'rsatishni yaxshilashga qaratilgan bo'lishi kerak.
Transport faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish vazifalari:
- asosiy transport operatsiyalari jamoat xavfsizligi manfaatlarini hisobga olgan holda tartibga solinishi kerak (yo'l harakati va atrof-muhit);
- ko'p hollarda transport tabiiy monopoliya bo'lib, uning rivojlanishiga to'sqinlik qiladi;
- ko'pincha transport yuqori raqobatdosh. Bu sohadagi ishchilar ish haqining pasayishiga olib keladi;
- transport ko'pincha xalqaro kelishuvni talab qiladi, bu esa davlat kelishuvlari zarurligini belgilaydi;
- transport, moddiy-texnik ta'minot va aloqa tizimi bilan birgalikda milliy iqtisodiyot infratuzilmasining tarkibiy qismi va shu bilan birga uning rivojlanishini rag'batlantiruvchi vositadir;
- Transport favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishda markaziy bo'g'in bo'lib, mamlakatning mudofaa qobiliyatini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
Transport faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish tizimini tashkil etish boshqaruv tuzilmalarini yaratishni, ular o'rtasida funktsiyalar va vakolatlarni taqsimlashni va viloyat va shahar darajada o'zaro ta'sir o'tkazish tartibini belgilashni o'z ichiga oladi.
O`zbekiston Respublikasi darajada davlat transportini boshqarish tizimining markaziy bo'g'ini O'zbekiston Respublikasi Transport vazirligi hisoblanadi.
Davlat organi sifatida u davlatning transport faoliyati sohasidagi ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy siyosatining fundamental qoidalarini, transport va individual transport korxonalarini rivojlantirishni moliyalashtirish bilan bog'liq viloyat byudjet moddalarini asoslab beradigan qonunchilik va me'yoriy hujjatlarni tayyorlash orqali davlat transport siyosatini ishlab chiqadi va amalga oshiradi. milliy transport dasturlarini amalga oshirishni rejalashtirish va tashkil etish orqali
O'zbekiston Respublikasi Transport vazirligining o'z markaziy apparati va transport va yo'l-transport vositalari uchun bo'limlari mavjud. Markaziy apparat kontseptual va strategik muammolar, qonun chiqaruvchi organlarda qonunlar va me'yoriy hujjatlar loyihalarini tayyorlash, tasdiqlash va ilgari surish, transportning har xil turlari faoliyatini muvofiqlashtirish bo'yicha mavjud ishlar bilan shug'ullanadi, litsenziyalash siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirishga rahbarlik qiladi, holatni tahlil qiladi va rivojlanishni bashorat qiladi.
Transport bo'limlari xududlarni rivojlanish tendentsiyalarini chuqur tahlil qilishadi;
-yagona davlat transport siyosatiga muvofiq respublikada (mintaqada) transportni rivojlantirish siyosatini ishlab chiqadi va amalga oshiradi;
- transport faoliyatini davlat tomonidan tartibga solishni, shu jumladan normativ hujjatlarni, shuningdek belgilangan vakolatlar doirasida ularni amalga oshirish mexanizmlarini tayyorlash va kiritish yo'li bilan amalga oshirish;
- sohada amaldagi me'yoriy hujjatlarning ijrosi ustidan nazoratni tashkil etadi;
-transportning o'ziga xos xususiyatlari tufayli ba'zi muammolarni hal qilish
Mahalliy ma'muriyat transport bo'limlari (bo'limlari, qo'mitalari) mintaqaviy transport siyosatini amalga oshirish va transport bozorini to'g'ridan-to'g'ri tartibga solish bilan shug'ullanishlari kerak.
Mintaqaviy va mahalliy darajada narxlarni boshqarish va tariflarning qo'llanilishini nazorat qilish, soliq imtiyozlari (mahalliy soliqlar doirasida), ijtimoiy ahamiyatga ega transport bilan shug'ullanadigan transport kompaniyasining joriy yo'qotishlarini qoplash, transport infratuzilmasini rivojlantirishni moliyalashtirish kabi tartibga solish usullari ishlab chiqilishi va qo'llanilishi kerak.
Mijozlar transport xodimlarining etarlicha malakasi kafolatlarini oladi, transport kompaniyalarining o'zlari transport xizmatlari, uyushmagan raqobatdan himoya qilish va boshqalar uchun tashkillashtirilgan bozorni olishadi.
Davlat tomonidan tartibga solishning butun tizimining asosini huquqiy va litsenziyalash usullari tashkil etadi. Ularning yordami bilan davlatning asosiy funktsiyasi amalga oshiriladi - bozorni tashkil qilinadi. Bu bozor sub'ektlarining huquq va majburiyatlarini aniqlash, xodimlarning malakasi va ko'rsatiladigan xizmatlar sifatiga minimal talablarni shakllantirishni anglatadi.
Davlatning yana bir vazifasi - nazorat qilish va korxonalar faoliyatining ijtimoiy xarajatlari darajasini pasaytirish ham me'yoriy-huquqiy usullar bilan amalga oshiriladi.
Korxonalar faoliyatini litsenziyalashni tashkil etish qonun hujjatlari ijrosi monitoringi mexanizmini yaratadi, texnologik jarayonni amalga oshirishda korxonalarning belgilangan standartlarga muvofiqligini ta'minlaydi.
Litsenziyalash bo'yic ha davlat siyosati texnologik jarayonning xavfsizligini ta'minlash, atrof-muhitni muhofaza qilish, bozorlarni tashkil etish, tadbirkorlar va iste'molchilar manfaatlarini himoya qilishning eng muhim ma'muriy-huquqiy vositasidir.
Davlat organlari korxonalar va tadbirkorlarning professionalligi, vakolati, tijorat yaxlitligi va moliyaviy barqarorligini ta'minlaydigan litsenziyalash talablari tizimini ishlab chiqadi;
litsenziyalash tartibini buzganlik uchun javobgarlikni belgilaydi;
muayyan faoliyat turlariga ruxsat berish uchun tezkor tadbirlarni amalga oshirish;
korxonalar tomonidan ularga berilgan litsenziya tomonidan qo'yilgan talablarning bajarilishini nazorat qilish va ushbu talablar buzilgan taqdirda qonun hujjatlarida nazarda tutilgan sanktsiyalarni qo'llash.

Soliqni tartibga solish usullari ikki xil: soliq imtiyozlarini berish yoki aksincha, qo'shimcha soliqlarni joriy etish. Soliq imtiyozlarini qo'llashning maqsadi bozorning ayrim tarmoqlarida xizmatlar taklifini ko'paytirishni rag'batlantirishdan iborat.

Qo'shimcha soliqlarning kiritilishi sanoat infratuzilmasini rivojlantirish bo'yicha viloyat va tuman dasturlarga mablag 'to'plash uchun ishlatiladi. Korxonalar faoliyatini soliq bilan tartibga solish hukumatning iqtisodiy siyosatiga muvofiq bo'lishi kerak.