23-mavzu. Nitrobirikmalar
Download 0.75 Mb. Pdf ko'rish
|
23-MAVZU. NITROBIRIKMALAR
- Bu sahifa navigatsiya:
- Psevdokislotalar
|
Kimyoviy xossalari. Nitrogruppalarning kimyoviy xossalari molekulada
nitrogruppa borligi tufayli yuzaga chiqadi. Nitrobirikmalarning eng muhim xossalaridan biri ularni qaytarganda aminobirikmalarga aylanishi hisoblanadi: Bu reaksiya nitrobirikmalardagi azot uglerod bilan to’g’ridan-to’g’ri birikkanligini ko’rsatadi. Nitrobirikmalarning izomerlari, ya’ni nitrit kislota efirlari qaytarilganda spirt hamda gidroksilamin yoki ammiak hosil bo’ladi. Birlamchi va ikkilamchi nitrobirikmalar molekulasidagi nitrogruppa bilan birikkan C-atomidagi vodorod metallarga almashina oladi. Masalan: nitroetan C 2 H 5 NO 2 va natriy etilatning spirtli eritmasi aralashtirilsa, C 2 H 4 NaNO 2 tarkibli kristall cho’kma hosil bo’ladi. Bunda tushgan kristall cho’kma – metalli hosila suvda oson eriydi va yaxshi dissotsiyalanadi va lakmus bilan tekshirilganda neytral reaksiya beradi, ya’ni ular kuchli kislotalarning tuzlaridir. Birlamchi va ikkilamchi nitrobirikmalar ishqorlarda tuz hosil qilib eriydi. Buning sababi ularning ikki xil tautomer shakl – neytral va psevdokislota shaklida mavjud bo’la olishligi hisoblanadi: Psevdokislotalar dissotsiatsiyaga uchraydilar, lekin ishqoriy metallar bilan tuz hosil qiladilar. Bu ularga o’yuvchi ishqor eritmasi ta’sir ettirilganda nitrogruppa bilan birikkan uglerod atomining vodorodi aktivlashishi va izonitrobirikma hosil qilishi bilan izohlanadi. Izonitrobirikmalar kuchli kislota xossasiga ega: Nitrobirikmalarning kislota shakli ko’pincha izonitrobirikmalar deb ataladi. Metalli hosilaga kislota qo’shilsa, kislota shakli hosil bo’ladi, u neytral holdagi nitrobirikmaga aylanadi (izomerlanadi). Uchlamchi nitrobirikmalarda nitrogruppa bilan bog’langan uglerodda H-atomi yo’q. Shuning uchun ularda bunday izomerlarning hodisasi kuzatilmaydi. Nitrogruppa bilan bevosita bog’langan ugleroddagi vodorod atomlari o’ta qo’zg’aluvchan bo’ladi. Shuning uchun birlamchi va ikkilamchi nitrobirikmalar nitrit kislota, aldegidlar va boshqalar bilan reaksiyaga kirisha oladilar. Ikkilamchi nitrobirikmalar ham nitrit kislota bilan birikib, suv ajratib chiqaradi va psevdonitrollar hosil qiladi. Psevdonitrollarning efir va xloroformdagi eritmasi ko’k yoki binafsha ko’k rangli bo’ladi: Uchlamchi nitrobirikmalar nitrit kislota bilan reaksiyaga kirishmaydi. Nitrobirikmalarning nitrit kislota bilan sodir bo’ladigan reaksiyasidan ularning va boshqa moddalarning (spirt, galogenalkillar va boshqalarning) tuzilish formulasini aniqlashda foydalaniladi. Birlamchi va ikkilamchi nitrobirikmalar aldegidlar bilan reaksiyaga kirishib, nitrospirtlarni hosil qiladilar. Nitrometan formaldegid bilan reaksiyaga kirishib, trimetilol nitrometanni hosil qiladi: Trimetilolnitrometan emulgatorlar, portlovchi va yuvuvchi moddalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Birlamchi va ikkilamchi nitrobirikmalarga kislota ta’sir etirilganda aldegidlar, ketonlar va kislotalarni hosil qiladi: Download 0.75 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|