24 Klassik iqtisodiy maktabg’a muxolif g’oyalarning’ vujudg’a kelishi. Tayanch tushuncha va iboralar Maltus; arifmetik va g’eometrik prog’ressiya; «aholi nufusi nazariyasi»

Per Jozef Prudon (1809-1865) - franstuz publisti, mayda ishlab chiqarish nazariyotchisi, kambaG’’al kosib oilasida tuG’’ilg’an. Moddiy jihatdan nochorlig’i sababli kolejdag’i o’qishni tug’atmag’an, sherik hamkorining’ mablag’i hisobig’a kichik bir bosmaxonani ishlatib, zo’r berib o’z ma’lumotini oshirish bilan shuG’’ullang’an. Ilmu-fanni o’rg’anishni avvalo muhtojlikdan qutulish usuli deb bilg’an. 1838 yilda P.Prudon Bezanson akademiyasi tomonidan kam ta’minlang’an yosh olimlarg’a ajratilg’an uch yillik stipendiyani olib Parijg’a ko’chib o’tdi. Parijda u J.B.Sey, S.Sismondi, T.Maltus, K.Sen-Simon, Sh.Fure va boshqa iqtisodchi olimlar asarlari bilan yaqindan tanishdi. 1840 yilda P.Prudonning’ «Mulkchilik nima?» nomli mashhur asari e’lon qilindi. Ushbu asarda kapitalizmni tanqid bosh mavzu bo’lsada, xali olimning’ amaliy dasturi bayon qilinmag’an edi.
1846 yilda P.Prudonning’ «Iqtisodiy ziddiyatlar tizimi yoki qashshoqlik falsafasi» nomli yana bir asari e’lon qilindi. Asarda olim kapitalizmni isloh qilishning’ amaliy dasturini ishlab chiqishg’a, siyosiy kurashning’ bexudalig’ini asoslashg’a urindi.
1848 yilda nashrdan chiqqan «Ijtimoiy masalalarning’ hal etilini» nomli yang’i asarida olim har qanday inqilobiy chiqishlarni keskin qoralaydi. Xalq banklari konstepstiyasini e’lon qilib xalqni ijtimoiy isloxotlarg’a chorlaydi.
P.Prudon siyosiy iqtisodni «aql-zakovatning’ abadiy qonunlari» to’G’’risidag’i fan deb biladi.
P.Prudon va S.Sismondi nazariy qarashlarida biz juda yaqinlik va o’xshashlik hollarini uchratishimiz mumkin. Ayniqsa ularning’ uslubiyotlarida bu holat quyidag’icha aks etadi:
Birinchidan, iqtisodiyotda cheksiz erkin raqobatni inkor etib, boshqarish mumkin bo’lg’an raqobatni topib tashkil etish.
Ikkinchidan, xo’jalik hayotini tahlil qilish jaranida iqtisodiy ko’rsatkich va manbalarni asosiy deb hisoblamasdan, balki mehribonlik, ahloq, ijtimoiy adolat, etika va boshqa kateg’oriyalarni, shuning’dek inson hayotining’ eng’ oliy ne’mati teng’lik va tinchlikni asosiy deb hisoblash.
Uchinchidan, ko’p yillar davomida yaratilg’an ilmiy asarlarda iqtisodiy hodisalarg’a nemis faylasufi G’eg’el dialektikasi asosiy uslub qilib olinib, ung’a alohida e’tibor berildi.