24 ma’ruza. Moddalarda elektromagnit to‘lqinlar reja: Moddalarda elektromagnit to‘lqinlar. Yorug‘likning qutblanishi

2. Nurlanish spektri. Har qanday qizdirilgan modda o'zidan elektromagnit 
to'lqinlar chiqaradi. Bu to'lqinlar majmuasi nurlanish spektri deyiladi. 
Moddalarning holatiga va nurlanish mexanizmiga qarab nurlanish spektrlari ham 
turlicha boiadi. 
Agar qizdirilgan qattiq jismdan chiqayotgan yorug'lik prizma orqali o'tkazilsa, 
ekranda yaxlit uzluksiz nurlanish spektri hosil bo'ladi. 
Agar gaz yoki bug' yorug'lik manbayi bo'lib xizmat qilsa, spektrning manzarasi 
keskin o'zgaradi. Qorong'i sohalar bilan ajratilgan yorqin chiziqlar majmuasi 
kuzatiladi. Bunday spektrlar chiziqli spektrlar deyiladi. Natriy, vodorod va 
geliyning spektrlari chiziqli spektrlarga misol bo'la oladi. Nurlanayotgan gazlar 
spektrlarinmg ko'rinishi gazning kimyoviy tabiatiga bog'liq boiadi. Har bir gaz 
yoki bug' o'zigagina xos bo'lgan spektrlarga ega. Shuning uchun nurlanayotgan 
gazning spektriga qarab, uning kimyoviy tarkibini aniqlash mumkin. 
Agar nurlanish manbayi bo'lib moddaning molekulasi xizmat qilsa, yo'1-yo'l spektr 
kuzatiladi. 
Yutilish spektrlari. Yuqorida ko'rilgan nurlanish spektrlaridan tashqari 
yutilish spektrlari ham mavjud. Ular quyidagicha hosil qilinadi. Oq yorug'likni 
tekshirilayotgan modda orqali o'tkazib, 
spektrni aniqlaydigan asbobga 
yo'naltiriladi. Bunda yaxlit spektrda ma'lum tartibda joylashgan qora chiziqlar 
ko'rinadi. Bu chiziq-larning soni va joylashuvi tekshirilayotgan moddaning tarkibi 
to'g'risida mulohaza yuritishga imkon beradi. Misol uchun, oq yorug'likning yo'lida 
natriy bug'lari turgan bo'lsa, u holda nurlanish spektrida sariq chiziq turgan joyda, 
yutilish spektrida qora yo'l hosil boiadi (34- a va 34-/rasmlarni solishtiring). Ushbu 
hodisa Kirxgof tomonidan quyidagicha tushuntirildiiylfow o'zidan qanday 
yorug'lik to'lqini nurlasa, shunday yorug'lik to'lqinini yutadi.J 

---

3