27-ma`ruza. O`zgarmas tok motorlarining turlari, ishga tushirish aylanish tezligi va uni rostlash. Reja

O‘zgarmas tok motorining ulanish sxemalari va statik tavsiflari 
Mustaqil qo‘zg‘aluvchan o‘zgarmas tok motorining (MQ O‘TM) asosiy 
ulanish sxemasi 27.3a – rasmda keltirilgan bo‘lib, quyidagi belgilashlar qabul 
qilingan: I, I
k
- yakor va qo‘zg‘atish cho‘lg‘ami (QCh) zanjirlaridagi toklar (A); 
Ye – yakorning EYuKi (V);

va M – motorning burchak tezligi (s
-1
) va momenti 
(Nm); R
Ya
= r
YaCh 
+ r
QQ 
+ r
KCh 
+r
shk
- yakor zanjiri qarshiligi: yakor cho‘lg‘ami, 
qo‘shimcha qutblar, kompensasion cho‘lg‘amlarning va shchetka kontaktla-rining 
qarshiliklari (Om); R
QCh
- qo‘zg‘atish cho‘lg‘ami-ning qarshiligi; L
Ya
va L
QCh
– 
yakor va qo‘zg‘atish cho‘l-g‘amlarining induktivliklari (Gn); R
Q
va R
QQ
- yakor 
va qo‘zg‘atish cho‘lg‘amlariga ulangan qo‘shimcha qarshi-liklar. Shuningdek 
yakor va qo‘zg‘atish cho‘lg‘amlari alo-hida U va U
Q
manbalarga ulangan.
Motorning statik tavsiflarini keltirib chiqarishda quyidagi cheklashlarni 
qabul qilamiz: yakor reaksiyasi hisobga olinmaydi va motor validagi moment 
elektromagnit momentga teng. 
Kuchlanishlar, yakor EYuKi va elektromagnit tenglamalarini quyidagi 
ko‘rinishda yozamiz: 
;
IR
E
U


(27.1) 

kФ
E

; (27.2)
kФФ
М

; (27.3)
bu yerda, R=R
Ya
+R
Q
– yakor zanjirining to‘liq qarshiligi, f – magnit oqimi, 
Vb; U – yakor zanjiriga berilayotgan kuchlanishi, V; k = pN/(2

a) – motorning 
konstruktiv koeffisienti; r – qutblar soni; N - yakor cho‘lg‘ami aktiv 
o‘tkazgichlarining soni; a – yakor cho‘lg‘ami parallel tarmoqlari soni. 
(27.2) ifodani (27.1) ga qo‘yib elektromexanik tavsif formulasini keltirib 
chiqaramiz 

= (U – IR)/(kF). (27.4) 
(27.3) dan foydalangan holda (27.4) asosida MQ O‘TMning mexanik 
tavsifi tenglamasini quyidagi ko‘rinishda yozamiz 

=U/(KF) – MR/(kF)
2
. (27.5) 
(27.4) va (27.5) lar bo‘yicha MQ O‘TM ning elektromexanik va mexanik 
tavsiflari ya’ni burchak tezligining (yoki shunchaki tezlikning) tok va 
momentlarga bog‘liqlik tavsiflari yakor kuchlanishi qutblarining har xil ishorali 
bo‘lgan holdagi ko‘rinishlari 3.1 b – rasmda keltirilgan. kF=const hol uchun 
elektromexanik va mexanik tavsiflar bir xil ko‘rinishga ega bo‘lgan uchun bitta 
tavsif bilan ifodalangan. Tavsifning A va B nuqtalari xarakterli nuqtalardir. A 
nuqta motorning salt yurishini anglatadi - 

= 

0
, I = M =0, V nuqta qisqa 
tutashish ya’ni ishga tushirish rejimi deb ham yuritiladi - 

=0, I=I
QT
, va M=M
QT
. 
42 

---