27-ma`ruza. O`zgarmas tok motorlarining turlari, ishga tushirish aylanish tezligi va uni rostlash. Reja

Mustaqil qo‘zg‘aluvchan o‘zgarmas tok motorini ishga tushirish, 
tormozlash va revers qilishda tok va momentni rostlash 
Motor toki va momentini rostlash yoki chegaralashning eng oddiy usuli 
yakor zanjiriga rostlanmaydigan qarshilik R
K1
ni ulash bilan amalga oshiriladi. 
Motorning ishga tushirilishi sun’iy tavsif 1 bo‘yicha bo‘lib, bunda yakor 
zanjiriga R
K1
qarshilik ulangan bo‘ladi va bu qarshilik ishga tushirish qar-shiligi 
deyiladi (27.6 – rasm). Motorni ishga tushi-rish vaqtida uning toki va momenti 
berilgan ruxsat etilgan qiymatlari I
1
=I
rux
, M
1
=M
rux
bilan chegaralanadi. Tezlik 
oshib borgan sari uning EYuK oshib boradi, yakordagi tok esa kamayib boradi va 
tezlik 

1
qiymatiga yetganida qarshilik R
K1
yakor zanjirdan uziladi ya’ni R
K1
ning 
uchlari o‘zaro tutashtiriladi. Motor tabiiy tavsif 2 ga o‘tib ish-lay boshlaydi, bu 
o‘tish vaqtida tok va momentlarning tegishli o‘zgarishlari berilgan qiymatdan 
oshib ketmasligi kerak 
27.7 – rasmdagi sxema bo‘yicha motorni dinamik tormozlaganimizda, 
tezlik 

tur
qiymatiga yetganda ya’ni motorning 2 tavsifi ijrochni organning 
mexanik tavsifi 3 bilan kesishganda, yakor zanjiriga R
+
qarshilik parallel ulanadi 
va motor 4 tavsif bo‘yicha ishlaydi. R
+
ning qiymati elektr yuritmaning 

---

sekinlashish tempi yoki motorning kommutatsiya sharoitlaridan kelib chiqqan 
holda aniqlangan I yoki M qiymatlari asosida hisoblanadi. 
MQ O‘TM ning revers yoki teskari ulash tormoz rejimlarida ishlashi yakor 
yoki qo‘zg‘atish cho‘lg‘am-lariga berilayotgan kuchlanishning qutblarini o‘zgar-
tirib, yakor zanjiriga qo‘shimcha R
K2
qarshilik ulab amalga oshiriladi va motor 5 
tavsifda ishlaydi. 
Ba’zi hollarda motor toki va momentini rostlash uchun yakor zanjiriga 
o‘zgaruvchan qarshilik ulanadi, natijada ikki va undan ortiq sun’iy tavsiflar hosil 
qilish mumkin bo‘ladi va bu esa o‘z navbatida rostlashning aniqligini oshiradi. Bu 
holda qarshiliklar seksiyali tarzda yakor zanjiriga ulanadi. 
Qarshiliklar soni m (yoki sun’iy tavsiflar soni) yakor tokining I
1
=I
rux
va I
2
oraliqdagi o‘zgari-shiga bog‘liq 
m=lg(I
2
/I
1
)/lg(I
1
R
Ya
/U). (27.12) 
Ikki va undan ortiq sun’iy tavsiflar yordamida motorni ishga tushirish ishga 
tushirish diagrammasini qurish imkonini beradi. 
Ishga tushirish diagrammasini hisoblash va qurish uchun tok I
rux
yoki 
moment M
rux
, yuklanish momenti M
C
va shuningdek tokning (momentning) 
o‘zgarish oralig‘i yoki sun’iy tavsiflar soni m berilgan bo‘lishi kerak. I, M va 
tavsiflar soni m=2 berilgan hol uchun motorning ishga tushirish diag-rammasini 
quramiz (3.7a - rasm). Ishga tushirish diagrammasidan tezlikni rostlash uchun 
ham foydalanish mumkin. 
Tabiiy tavsif bilan uchrashguncha koor-dinatalari (

0
, 0) va (0, I
1
) bo‘lgan 
a va v nuqtalarni o‘zaro birlashtirib sun’iy tavsif 3 ni quramiz. Bu sun’iy tavsif 3 
yakor zanjiriga har ikkala R
k1
, va R
k2
qarshiliklarning yakor chul\amiga ketma-ket 
ulangandagi motorning mexanik tavsifini bildiradi (3.7 b – rasm).