28-Modul. Yer solig`i Reja

Yuridik shaxslardan olinadigan yer solig`i
O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Qoraqalpog`iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan ijaraga berilgan yer uchastkalari uchun to`lanadigan ijara haqi yer solig`iga tenglashtiriladi.
Mulk huquqi, egalik qilish huquqi, foydalanish huquqi yoki ijara huquqi asosida yer uchastkalariga ega bo`lgan yuridik shaxslar, shu jumladan O`zbekiston Respublikasi norezidentlari yer solig`i to`lovchilaridir. Ko`chmas mulk ijaraga berilgan taqdirda ijaraga beruvchi yer solig`i to`lovchi bo`ladi. Yer uchastkasidan bir nechta yuridik shaxs birgalikda foydalangan taqdirda, har bir yuridik shaxs yer uchastkasining foydalanayotgan maydonidagi o`z ulushi uchun yer solig`i to`lovchidir. Quyidagilar yer solig`i to`lovchilari bo`lmaydilar:
-notijorat tashkilotlari (tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirganda shu faoliyatda foydalanilgan yer uchastkalari bo`yicha yer solig`i to`lovchi bo`ladilar);
-soliq solishning soddalashtirilgan tartibini qo`llaydigan yuridik shaxslar.
Yuridik shaxslarda mulk huquqi, egalik qilish huquqi, foydalanish huquqi yoki ijara huquqi asosida bo`lgan yer uchastkalari soliq solish ob’yektidir. Quyidagilar soliq solish ob’yekti hisoblanmaydi:
1) aholi punktlarining umumiy foydalanishdagi yerlari:
a) maydonlar, ko`chalar, tor ko`chalar, yo`llar, sug`orish tarmog`i, sohil bo`yi yerlari;
b) aholining madaniy-maishiy ehtiyojlarini qondirishi va dam olishi uchun
foydalaniladigan yerlar (daraxtzorlar, bog`lar, saylgohlar, xiyobonlar, shuningdek ariq tarmoqlari egallagan yerlar);
d) kommunal-maishiy yerlar (qabristonlar, chiqindilarni zararsizlantirish va
ulardan foydalanish joylari va boshqa shu kabi joylar);
2) zahira yerlar.
Yer uchastkalarining soliq solinmaydigan maydonlari chegirib tashlangan holdagi umumiy maydoni soliq solinadigan baza hisoblanadi. Qaysi yer uchastkalariga bo`lgan mulk huquqi, egalik qilish huquqi, foydalanish huquqi yoki ijara huquqi yil mobaynida soliq to`lovchiga o`tgan bo`lsa, o`sha yer uchastkalari uchun soliq solinadigan baza tegishli yer uchatskalariga bo`lgan huquq vujudga kelganidan keyingi oydan e’tiboran hisoblab chiqariladi. Yer uchastkasining maydoni kamaytirilgan taqdirda soliq solinadigan baza yer uchastkasi maydoni kamaytirilgan oydan e’tiboran kamaytiriladi. Yuridik shaxslarda yer solig`i bo`yicha imtiyoz huquqi vujudga kelgan taqdirda soliq solinadigan baza ushbu huquq paydo bo`lgan oydan e’tiboran kamaytiriladi. Yer solig`i bo`yicha imtiyoz huquqi tugatilgan taqdirda, soliq solinadigan baza ushbu imtiyoz tugatilgandan keyingi oydan e’tiboran ko`paytiriladi.
Yuridik shaxslar uchun yer solig`i bo`yicha imtiyozlar ikki guruhga bo`linadi.
1.Ayrim yuridik shaxslarni yer solig`idan ozod qilish: Bunday yuridik shaxslarga quyidagilar kiradi:
-madaniyat, ta’lim, sog`liqni saqlash, aholini ijtimoiy muhofaza qilish tashkilotlari o`z zimmalariga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirishda foydalanadigan yer uchastkalari bo`yicha;
-nogironlarning jamoat birlashmalari, “Nuroniy” jamg`armasi va “O`zbekiston chernobilchilari” assotsiatasiyasi mulkida bo`lgan hamda ishlovchilari umumiy sonining kamida 50 foizini nogironlar, 1941-1945 yillardagi urush va mehnat fronti faxriylari tashkil etgan korxonalar (savdo, vositachilik, ta’minot-sotish va tayyorlov faoliyati bilan shug`ullanuvchi yuridik shaxslardan tashqari);
-yangi tashkil etilgan dehqon xo`jaliklari davlat ro`yxatidan o`tkazilgan oydan e’tiboran ikki yilga;
-ixtiyoriy tugatilayotgan tadbirkorlik sub’yektlari ro`yxatdan o`tkazuvchi organ ixtiyoriy tugatish to`g`risida xabardor qilingan kundan e’tiboran.
2.Ayrim yer uchastkalarini soliqdan ozod qilish, ya’ni soliq solinmaydigan yer uchastkalari bo`lib, quyidagilardan iboratdir:
-bog`dorchilik, uzumchilik yoki polizchilik shirkatlarining kirish yo`llari, sug`orish ariqlari, kollektorlar egallagan va umumiy foydalanishdagi boshqa yerlari, jamoa garajlarining yerlari;
-muhofaza qilinadigan tabiiy hududlarning yerlari (xo`jalik faoliyati yuritilayotgan yerlardan tashqari);
-sog`lomlashtirish ahamiyatiga molik yerlar (xo`jalik faoliyati yuritilayotgan yerlar bundan mustasno):
-tarixiy-madaniy ahamiyatga molik yerlar (xo`jalik faoliyati yuritilayotgan
yerlardan tashqari);
-elektr uzatish liniyalari, ularning podstantsiyalari va inshootlari egallagan
yerlar;
-umumdavlat aloqa liniyalari egallagan yerlar;
-madaniyat, xalq ta’limi, sog`liqni saqlash ob’yektlari egallagan yerlar;
-umumiy foydalanishdagi avtomobil yo`llari, temir yo`llar, temir yo`l stantsiyalari hamda saralash joylari, temir yo`l transporti korxonalariga berilgan ihota daraxtzorlari egallagan yerlar;
-shahar elektr transporti yo`llari va metropoliten liniyalari, shu jumladan jamoat transporti bekatlari va metropoliten stantsiyalari hamda ularning inshootlari egallagan yerlar;
-sport va jismoniy tarbiya-sog`lomlashtirish komplekslari, onalar va bolallarning dam olish hamda sog`lomlashtirish joylari, dam olish uylari va o`quv-mashq bazalari egallagan yerlar:
-magistral neft va gaz quvurlari, ularning qurilmalari va inshootlari egallagan yerlar;
-magistral issiqlik trassalari va ularning (ko`paytiruvchi, kamaytiruvchi,
aralashtiruvchi, drenaj) stantsiyalari, issiqlik inshootlari egallagan yerlar;
-samolyotlarning uchish-qo`nish maydonlari, yerda boshqarish yo`lkalari va to`xtash joylari, fuqaro aviatsiyalari aeroportlarining radionavigatsiya va elektr-yoritish uskunalari egallagan yerlar;
-konservatsiya qilingan ob’yektlar egallagan yerlar (konservatsiya davrida);
-gidrometeorologiya va gidrogeologiya stantsiyalari hamda postlari
egallagan yerlar;
-yuridik shaxs balansida bo`lgan va xo`jalik faoliyatida foydalanilmaydigan
fuqaro muhofazasi hamda safarbarlik ahamiyatiga molik alohida joylashgan ob’yektlar egallagan yerlar;
-aholi punktlarining suv ta’minoti va kanalizatsiya inshootlari egallagan yerlar;
-ihota o`rmon daraxtzorlari egallagan yerlar;
-suv fondi yerlari va boshqa yerlar.
Yuridik shaxslardan olinadigan yer solig`i stavkalari yerlaning turlari, toifalari, joylashgan joylariga qarab 1 gektar yer uchun so`mlarda quyidagicha belgilangan:
1.Qishloq xo`jalik sug`oriladigan yerlariga stavkalar ularning sifatiga qarab 10 ta toifasi bo`yicha belgilangan va birinchi toifadan o`ninchi toifaga qarab stavka ko`tarilib boradi.
2.lalmikor ekinzorlar, bo`z yerlar va ko`p yillik ko`chatzorlarga stavkalar
ularning quyidagi 3 ta zonasi bo`yicha belgilangan:
a) tekislik zonasi;
b) adir zonasi;
d) tog`oldi va tog` zonasi.
3.Sug`oriladigan pichanzorlar va yaylovlarga stavkalar ularning quyidagi 3 ta zonasi bo`yicha belgilangan:
a) cho`l zonasi;
b) adir zonasi;
d) tog` zonasi.
4.Qishloq va o`rmon xo`jaligi ishlab chiqarishida foydalanilmayotgan boshqa yerlarga stavkalar ularning turlari bo`yicha belgilangan:
a) suv havzalari, kanallar, kollektorlar, yo`llar egallagan yerlar;
b) jamoatchilik qurilishlari va hovlilari egallagan yerlar;
d) qishloq xo`jaligida foydalanilmayotgan boshqa yerlar.
5.Shaharlar va qo`rg`onlardagi yer uchastkalariga stavkalar shahar va qo`rg`on tipi hamda zonalari bo`yicha belgilangan:
a) Toshkent shahrida 14 ta zona bo`yicha;
b) boshqa yirik shaharlarda 4 ta zona bo`yicha;
d) kichik shaharlarda 3 ta zona bo`yicha;
e) tuman markazlari va aholi punktlarida 2 ta zona bo`yicha.
6.Qishloq joylarda joylashgan yer uchastkalaridan foydalanayotgan yuridik shaxslarga yer solig`i stavkalari belgilangan:
a) aholi punktlaridagi sug`oriladigan yerlar uchun;
b) aholi yashamaydigan joylardagi sug`oriladigan yerlar uchun:
s) lalmikor yaylovlar uchun.
7.Qishloq joylarda joylashgan kon va kar’yerlar band qilgan yerlar uchun stavkalar belgilangan:
a) sug`oriladigan yerlar uchun;
b) lalmikor yaylovlar uchun.
Yer uchastkasi mulkdori, yer egasi, yerdan foydalanuvchi yoki ijarachining aybi bilan qishloq xo`jaligi yerlarining sifati yomonlashgan (ball-boniteti pasaygan) taqdirda, yer solig`i yerning sifati yomonlashguniga qadar belgilangan stavkalar bo`yicha undiriladi. Shaharlar va shaharchalarning ma’muriy chegaralarida joylashgan qishloq xo`jaligi ahamiyatiga molik yerlar uchun yuridik shaxslardan olinadigan yer solig`i qishloq xo`jaligi yerlari uchun belgilangan stavkalarning ikki baravari miqdorida to`lanadi.
Yuridik shaxslarning yer solig`i bo`yicha soliq davri ham hisobot davri ham kalendar yilidir. Yer solig`i har bir soliq davrining 1 yanvarida bo`lgan holatga ko`ra hisoblab chiqariladi va yer solig`ining hisob-kitobi yer uchastkasi joylashgan joydagi soliq organiga hisobot yilining 15 fevraliga qadar taqdim etiladi. Yer solig`ini hisoblab chiqarish soliq solinadigan baza va belgilangan stavkadan kelib siqqan holda amalga oshiriladi.
Yil mobaynida yuridik shaxslarda yer uchastkalariga bo`lgan mulk huquqi, ulardan foydalanish huquqi yoki ijarga huquqi vujudga kelganida (tugatilganida), shuningdek, ular foydalanayotgan yer maydoni ko`paygan (kamaygan) yoki yer solig`i bo`yicha imtiyoz huquqi tugatilgan (vujudga kelgan) taqdirda, yuridik shaxslar soliq organlariga yer solig`ining aniqlashtirilgan hisob-kitobini yer uchastkasi ajratilgan (olib qo`yilgan) yoki imtiyoz huquqi tugatilgan (vujudga kelgan) kundan e’tiboran bir oylik muddatdan kechiktirmay taqdim etishlari shart.
Soliq davri mobaynida qishloq xo`jaligi ekinlarining umumiy maydonida va tarkibida o`zgarishlar yuz berganda yagona yer solig`i to`lashga o`tmagan qishloq xo`jaligi korxonalari yer solig`ining aniqlashtirilgan hisob-kitobini soliq organlariga joriy yilning 1 dekbariga qadar taqdim etadilar.
Yer solig`ini to`lash yuridik shaxslar tomonidan yilning har choragida, yil choragi ikkinchi oyining 15-kuniga qadar teng ulushlarda amalga oshiriladi. Yagona yer solig`i to`lashga o`tmagan qishloq xo`jaligi korxonalari tomonidan yer solig`ini to`lash quyidagi tartibda amalga oshiriladi:
-hisobot yilining 1 iyuliga qadar yillik soliq summasining 20 foizi;
-hisobot yilining 1 sentyabriga qadar yillik soliq summasining 30 foizi;
-hisobot yilining 1 dekbariga qadar soliqning qolgan summasi to`lanadi.