290 “cho‟l zonasida joylashgan shaharlar rekreatsion hududlari landshaft dizayni”

Kalit so‟zlar: cho’l hududlar, rekreatsion zonalar, o’simliklar, butalar. 
Key words: 
desert areas, recreational zones, plants, bushes. 
 
Kirish. 
Respublikamizning aynan cho‘l hududlarining shaharlarda ana 
shunday rekreatsion zonalarni tashkil etish, nafaqat tashkil etish b
alki to‘g‘ri 
yechimli landshaft dizayni qo‘llay olish asosiy masalalardan biridir. O‘zbekiston 

---

291 
hududida ham rekreatsion zonalarni tashkil etishda asosiy e‘tiborni ekologiya 
muammosiga qaratish foydadan holi bo‘lmaydi. Sanoat, transport va qishloq 
ho‘jaligining jadal rivojlanishi sharoitida tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va 
atrof muhitni muhofaza qilishdek keng qamrovli vazifalar bunda katta ahamiyat 
kasb etadi. 
Parklarni rekreasion xizmat ko'rsatadigan markazlar vazifasini bajaruvchi 
shahar atrofidagi manzilgohlarida loyihalash, u aholi joylashuvining lokal (mahalliy) 
tizimlarida (ichki xo'jalik, xo'jaliklararo va h.k.) bo'lishi maqsadga muvofiq. 
Rekreasion landshaftni loyihalashtirishda ko'chatlar sonini elementlar bo'yicha 
qayta taqsimlab chiqish mumkin. Ko'chatlardan unumliroq foydalanish maqsadida 
ularni markazni shakllantiruvchi jamoat binolari oldidagi hiyobonlar (bog'lar), turar-
joy guruhlari va turar-
joy uylarining o'rtasida joylashtirish cho‘l zonasida yaxshi 
tashkil qilinmagan. 
Bulvarlar tuzilishini transport yo'llari bo'lmagan joylarga, asosiy piyoda harakati 
yo'nalishlariga moslash lozim. Bir piyoda yo'lkasi bulvarlar kengligi kamida 1m 
bo'lishi kerak. Kengligi 100 m va undan katta bo'lgan sanitar-himoya hududida 
kengligi kamida 50 m bo'lgan, 100 m gacha kenglikdagi hududda esa qanday 
o‘lchamdagi daraxt-buta ko‘chatzor ko'zda tutishimiz lozim. 
Asosiy qism. Kuchli shamol, bo'ron, garmselga duch keluvchi cho'l 
hududidagi loyihalashtiriluvchi shahar rekreasion landshafti uchun shamol ko'proq 
esadigan tomondan eni 50 m bo'lgan daraxtlar majmuini barpo etish ko'zda tutiladi. 
Bunday 
daraxtlar 
majmuasi 
o'tkazish 
imkoni 
bo'lmaganda ob-havo injiqliklariga bardosh beruvchi 
va turli hil boshqa tabiiy noqulayliklarga bardosh bera 
oladiganlarini tanlab olishimiz kerak. 
Cho‘l 
hududidagi 
shaharlar 
rekreasion 
landshaftini tashkil etishda, o‘simliklar guruhini 
turkumlar ekanmiz, ularning o‘sish tezligi va noqulay 
sharoitga chidamliligiga e‘tibor qaratishimiz lozim. 
Shu sababdan ham tez o‘suvchi o‘simlik turlarini 
sekin o‘sadiganlar bilan yoki yorug‘likni sevuvchilar 
bilan yonma yon joylashtirib bo‘lmaydi. Shu bilan 
birgalikda yorug‘likni sevuvchi butalarni zichtomirlari 
bor daraxtlar ostiga ekish tavsiya etilmaydi. Landshaft 
kompozisiyalarini 
shakllantirishda 
daraxtsimon
butalarning yoshi va o‘sish tezligini inobatga olgan 
holda, hududning nisbatan yorug‘lik ko‘p tushadigan qismini aynan yorug‘lik 

---

292 
sevuvchi o‘simlik, daraxt, buta va 
chala butalar bilan loyihalashtirish to‘g‘ri bo‘ladi. 
Bular: eman, klen, shum
tol,oddiy qarag’ay , qora ol’ha va boshqa yorug‘sevarlar 
bo‘lib, o‘ziga mos hududda yahshi natija beradi. Nisbatan soya ko‘proq tushuvchi 
joylarga esa soyaga chidamli bo‘lgan o‘simliklar sohta kashtan, archa, chinor, 
do’lana, shilvi va kalian daraxt yoki butalari bilan hudud landshaftini tashkillashtirish 
lozim. Loyihalashtirishda dekorativ effektga tezroq erishish uchun esa asosa 
quyidagi o‘simlik turlaridan foydalanish lozim: qayrag’och, shumtolbargli va tatar 
zarang, majnuntol, yashil shumtol, tikanli ar
cha, oddiy qarag’ay, oq akasiya, 
do’lana, bog’ yasmini va jiydalardan foydalangan ma‘qul.