29Buddaviylik dini, MÖ 5-4-Asrlardagi Indo-Gangetic havzasi boʻyicha paydo bolgan va Moğʻul imperiyasiga qadar ommaviy dindir

29Buddaviylik dini, MÖ 5-4-Asrlardagi Indo-Gangetic havzasi boʻyicha paydo bolgan va Moğʻul imperiyasiga qadar ommaviy dindir. Buddha, asli nomi Siddhartha Gautama, ənənəvi Hind tanislari (şamanlar) oʻrtasida chiqqan va onlar tomondan tashlanayotgan jinoiy anʼanalar, qonunlar va maʼnaviy bilimlar sistemini bir soliqqa koʻpaytiradi.

Buddaviylik, Bactrianchilikning yayilishi va imkoniyatlari bilan markazida bo'lgan Gandhara konfüderatsiyasi orqali Oʻrtacha Osiyoga kirişgan. Shunga va Kanva dinastiyalari davrida maʻnaviy va siyosiy ahamiyat qozondi. Moxtar nomli raqis usmonov chiqargan "Budda" nomli ilm-folklir xamasi bundan iboradir.

30Qo'qon qalpoqistonidagi orol muammo o'zining xususiyatlari bor. Qo'qon shahrida suv taminoti muhim muammolardan biri hisoblanadi. Orolning suv manbai ko'p joylarda amalga oshirilgan qurilishlar va suv resurslarining samarali boshqarilishi natijasida buzilib qolmoqda. Zamonaviy suv ta'minoti vositalari va yangi muhendislik texnologiyalari qo'lga kiritilganiga qaramay, sovuq zamonida suv taminoti shiddatli ko'ngilocharligi ko'rsatadi va har yili qo'qa va noxudli jixozlar hali suv oladigan o'rlarga aylandi.

Bundan tashqari, Qo'qon oroli quyosh energiyasidan foydalanishning yaxshi imkoniyatlariga ega bo'lsa ham, yerlarda yuqori narxlarda uylarni isitish uchun gaz ishlatilishi sababli issiq suvga yuqori talab bor. Bunday nuqtada, Qo'qon orolida issiq suv taminoti ham muhim bir muammo sifatida qarash mumkin.

Suv manbalarining ko'p yillik ishlab chiqarilishi soliqqa qilingan mablag'lar xarajatlari, energiya samaradorligi va oldindan ko'rsatilgan strategik xarakterga ega bo'lishi kerak. Shuningdek, suv ta'minotining optimallashtirish, innovatsion texnologiyalar va suv sifatini yaxshilashish jarayonlarini olib borish zarurligi anglanadi.

31- Dinshunoslikda zamonaviy texnologiyalar: Bu mavzuda avvalgi zamonlardagi texnologiyalar bilan muqobil foizli o'zgarishlar va yangi texnologiyalarning qo'shilishi kabi konseptlar to'g'risida muloqot olib boriladi.
- Dinshunoslikni boshqarish usullari: Bu mavzuda o'tiladigan konseptlar taqdim etiladi, masalan, dasturlash tili (Java, Python, JavaScript kabi) yoki ma'lumotlar omborini boshqarish (SQL, NoSQL kabi).
- Algoritmlar va ma'lumot tahlili: Bu mavzuda batafsil algoritmlar, shuningdek, ma'lumot tahlilining kelib chiqishi kabi mavzular ko'rsatiladi.
- Sun'iy intellekt va ma'naviyat: Bu mavzu shuningdek o'z ichiga bir nechta sub-mavzularni o'z ichiga oladi, masalan, sun'iy intellektning tarixi, sun'iy aql ishlab chiqarish usullari, sun'iy intellektning etik belgilari, unga oid ishonchli platformalar va h.k.
- Dinshunoslikda dasturchilik: Bu bo'limda dasturlar yozish vaqti, ishlab chiqish qobiliyatlari va nazorat mavzulari ko'rsatiladi.
- Matematika va dinshunoslik: Bu mavzuda matematikani dinshunoslikda ishlatilishi, algoritmlardagi soniy va nisbi miqdorlar kabi mavzular ko'rsatiladi.

Bu mavzular dinshunoslikga oid eng umumiy sub-mavzular hisoblanadi. Boshqa mavzular bilan ham tanish bo'lishingiz mumkin, agar istagan bo'lsangiz.

32Etikaning mohiyati va ahamiyati" mavzu etik (munosabatlar, qonunchilik, qadriyatlar) va biologiya (tana tuzilishi, oziq-ovqat, o'simliklarni kechiktirish va uning ta'siri) sohadagi fanlarning biridir.

Etika fani odamlar orasidagi munosabatlarga oid qonunchilik, qadriyatlar, manaviy va ijtimoiy maqbulotlar, inson huquqlari va birinchi boshqaruv prinsiplari va h.k. bilan shug'ullanadi. Etika insonlarning yaxshi yo'nalishini ko'rsatuvchi, yomonlikni kamaytiruvchi va insonning umumdagi hayotini qayerga yo'lga qo'ysa kerakligini aniqlashda yordam beradi.

Biologiya sohasida esa, etikaning bir nechta turlari mavjud: biologik etika (hayvonlarni nimaga tortsinmi?, genetik muhokamalar, klonlashuv), oziq-ovqat etikasi (bu holda urug' bo'lish paytida xayvon nasli yoki o'simliklar qanday ko'rinishda quritilishi kerakligi debatga olib kelishiga yo'l qo'yiladi), o'simliklarni kechiktirish etikasi (shuningdek, yoritish va suv resurslarini qanday baxtli ishlatish kerakligi) va boshqalar kabi mavzular shug'ullanadi.

Bunday mavzu, har bir insonning hayotida katta ahamiyatga egadir, chunki har birimiz munosabatlarda, oziq-ovqatda va inson huquqlarida qarashlarimiz va qarorlarimiz bor. Etikaning mohiyati va ahamiyati bilan tanishish, inson nafaqat oilaviy va ishlab chiqarish asosiy maqsadlari uchun balki o'z o'zini boshqarish sohasida ham yordam beradi.

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi diniy bag'rikenglik va milliy totuvlikni taminlashga xizmat qilmoqda. O'zbekiston qonuniy nazoratida diniy va milliy totuvlikning kafolatlanganligi, har qanday insoniy boyliklarni saqlashga xizmat qiladi.

Diniy jihatdan, O'zbekiston Respublikasida hamma musulmonlar uchun ommaviy masjidlar, ibodatxanalarning ta'mirlashishiga, ko'paytirilishiga, din talimini berishga, ma'naviy, ma'rifiy kitoblarni nashr etishga va asosiy islomiy adabiyotlar tarjimasini yuritishga xizmat qiladigan tasarruf birligi mavjud.

Milliy jihatdan, O'zbekistonda har xil milliy tuyg'u va manaviyatning e'tiborli muhofazasi, an'anaviy sport turlari va o'z-uzzak adabiyoti, ijodi va sanatlari va ko'p boshqa shu jumladan milliy bog'bonlarning ifloslanmaganligi ta'minlanmoqda.

Shuningdek, O'zbekiston Milliy madaniyat va axborot- kommunikatsiyasi vazirligi tomonidan "Milliy bog'bon" tegishli dastur amalga oshirilmoqda, bu dasturda milliy tuyg'u bo'yicha ijtimoiy tadqiqotlar, shuningdek, milliy adabiyotlar va san'atkorlar tayyorlash yoki qo'llab-quvvatlash kabi chora-tadbirlar amalga oshiriladi. Bu holat, milliy bog'bonlarni himoya qilishga xizmat qiladi va milliy bog'bonlarining ishlash sharoitlarini yanada yaxshilaydi.

35
36O'zbekiston Respublikasi davlat ramzlari O'zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlangan bo'limlardan iborat. Bu ramzlar Oliy Majlis, Davlat Prezidenti va Milliy ma'naviyat markazi tomonidan qabul qilinadi.

O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga ko'ra, davlat ramzlari O'zbekiston Respublikasining mustaqil davlatligi va mustaqilligi, shuningdek milliy jihatdagi taraqqiyot, huquq va adolat, insonparvarlik, yoshlar va o'quvchilar, ijtimoiy himoya va xalqaro hamkorlikni ta'minlash maqsadida yaratilgan. Ramzlar ayniqsa, O'zbekiston Respublikasining milliy bog' va mamlakat tuzumidagi muhim manbalarni ifodalaydi.

Davlat ramzlarining qabul qilinishiga oid qonunlar va tartibnomalar "Davlat ramzlarining yaratilishi, tasviri, ijro etilishi va saqlanishi to'g'risida" va "O'zbekiston Respublikasi Davlat ramzlari va davlat bandlari to'g'risida" bilan aniqlangan

37Falsafa tarixi, insan fikriyatining rivojlanishi tarixi bo'lib, mamlakatlarning falsafa falsafiy yondashuvlari orqali o'zaro aloqada bo'lishiga olib keladi. Bu tarixning rivojlanishi ba'zi falsafa guruhlari va falsafiy debatlar orqali sodir bo'lgan falsafa fikrlari bilan bog'liq edi.

Falsafa tarixi bosqichlariga qarashlar evalutsiyasi quyidagicha bo'lishi mumkin:

1. Qadimiy falsafa: Bu bosqich, Antik Yunoniston falsafiy fikrlari va Avropaning O'rta asrlarida falsafiy tahlillari bilan belgilangan. Bu davrda falsafa, boshqa fanlar bilan ham yaqin aloqada bo'lib, biologiya, matematika, antropologiya, texnologiya va boshqa sohalarga oid mavzularni olgan.

2. Markaziy falsafa: Bu davrda, falsafa O'rta-va Sharqning falsafiy yondashuvlari orqali o'zaro aloqada bo'lishi bilan bog'liq edi. Bu dairalar o'rtasida Kelajak falsafasi, ilm-falsafa va xudud-falsafa kabi sohalar o'rganilgan.

3. Keyinchalik falsafa: Bu davrda, falsafa, Modern va Nutqiy falsafalar inkor etilishi bilan boshlandi. Bu davrda falsafa, zamonamizdagi jamiyat va ijtimoiy-siyosiy muammolarga oid mavzularni o'z ichiga olgan.

Falsafa tarixi rivojlanishi, maqbul bilimlar bilan ham yaqin aloqada bo'lishi, fikrlar yuzasidan debatlar, aniq falsafa konseptlari va o'zaro aloqada bo'lish sifatida rivojlanmoqda. Bu tarixi o'rganish, inson fikriyatining rivojlanishi va g'oyalarining o'zgarishi haqida qarashlar evalutsiyasi uchun muhimdir.

39O'zbekistonda talim va kadrlarni tayyorlash tizimining takomillashuvi davlat dasturlariga asoslangan holda amalga oshirilmoqda. Bu, yoshlarni innovatsiyalarga ilhomlantirish va yangiliklarni joriy etishga asoslangan ta'lim tizimini rivojlantirishga yo'naltirilgan. Bu maqsadga erishish uchun, keng ko'lamdagi ishlab chiqarishni oshirish, oliy ta'limning sifati va efektivligini oshirish, talabalarning zamonaviy texnologiyalardan foydalanish qobiliyatini oshirish va ta'lim jarayonini yanada samarali hollarda tashkil etish kabi chora-tadbirlar amalga oshiriladi. Shuningdek, kadrlarni tayyorlash tizimi ham o'z ta'rbiyalash va sertifikatlashtirishni oshirish orqali yangilanishni davom ettiradi.
40Falsafa jamiyatda o'ziga xos o'rni va vazifalari bor. Ushbu fan, insoniyatning o'zini tushunish, uning o'zini aniqlash, ilg'or fikrlarni tuzish, ijtimoiy muammolarga nazar qilish va xususiy muammoslarga bo'yicha yechim topishga yordam beradi.

Falsafaning jamiyat hayotidagi orni quyidagi shakllarda bayon qilinadi:

1. O'zini tushunish: Falsafa, jamiyatchilikning insonlarni tushunish ko'nikmalarini oshirish uchun juda muhimdir. Bu erda falsafa, insoni o'zini, uning hayot maqsadlarini, uning turli holatlardagi munosabatlarini va uning unvonlarini tushunishga yordam beradi.

2. Xususiy muammolarni yechish: Falsafa, odamlarning xususiy muammolari va bu muammolarga hal topish uchun yechimlar topishga yordam beradi. Bu erda falsafiy debatlar, mantiqiy fikrlash, axborot va aniq tahlillar yordamida yechim topish uchun yordam beradi.

3. Ijtimoiy muammolarga nazar: Falsafa, jamiyat hayotida sodir bo'ladigan ijtimoiy muammolarga nazar qilish uchun ham juda muhimdir. Bu erda falsafa, jamiyatdagi siyosiy, madaniy va iqtisodiy taraqqiyot masalalariga, inson huquqlari bilan bog'liq savollarga nazar qiladi.

4. Ilg'or fikrlarni yaratish: Falsafa, odamlarning ilg'or fikrlarini tuzish va uning ularni bayon qilish uchun muhimdir. Bu erda falsafiya guruhlar, kitoblar, darslar va seminarlar orqali ko'proq bilim olish mumkin.

Shu bilim, jamiyat hayotida o'ziga xos o'rni bor va uning mohiyati va vazifalari jamiyat taraqqiyotining asosiy shartlari hisoblanadi.

42Faol ijtimoiy-siyosiy aholini kuchli himoya qilish uchun quyidagi omillar ko'rsatiladi:

1. Ombudsmanlar va Inson huquqlari bo'yicha mavjud tashkilotlar: Ombudsmanlar va Inson huquqlari bo'yicha mavjud tashkilotlar, aholining huquqlarini himoya qilish va huquqsizlik bilan kurashishda yordam beradi. Bu tashkilotlar, inson huquqlariga nisbatan xalqaro standartlarni nazorat qilishi va huquqiy kuzatuvlar o'tkazish va inson huquqlarini muhofaza qilish bo'yicha xizmat ko'rsatadilar.

2. Qonunlar va qonuniy muhofazaga oid tadbirlar: Qonunlar, mahkamalar va qollab-quvvatlash organlari, aholiga qarshi ko'p miqdordagi huquqiy xavfni yo'q etish uchun huquqiy hujjatlarni nazar foydamiz. Bunday hujjatlar, odamlarning huquqlarini qo'llab-quvvatlash va ularga ma'lumot olishda juda muhimdir.

3. Davlatning o'zgaruvchan siyosati: Davlatning o'zgaruvchan siyosati, aholining huquqlarini himoya qilishda muhim ahamiyatga ega. Siyosat, ijtimoiy muammolar, jamiyatning barcha ahvolida tarqalgan huquqiy xavfni yo'q etishda va bevosita ijtimoiy-siyosiy aholini kuchli himoya qilishda juda muhimdir.

4. Aholi faolligini oshirish: Oshirilayotgan siyosat, ijtimoiy muammolar va turli xil huquqiy hujjatlarga xizmat qilish yordamida, ijtimoiy-siyosiy aholining faolligini oshirish muhim ahamiyatka ega. Faol ijtimoiy-siyosiy aholi, o'zlarining huquqlaridan foydalanish va mamlakat tuzumiga qatnashish davlatning insonparvarligi uchun muhimdir.

5. Media va jurnalistik faoliyat: Media va jurnalistik faoliyat, aholining azaldan sug'urta olishi uchun o'zining fikrini bildirish va xabar ko'rsatishda muhim vazifalarga ega. Bu faoliyat, aholini huquqiy xavflar haqida ma'lumotga ega qilishda va ulardan himoya qilishda muhim ahamiyatga ega.

Bu omillar, aholining huquqlarini davlat tomonidan o'zgartirilmaslik va yo'q etilmaslikni ta'minlashda xizmat ko'rsatishda muhim ahamiyatka ega. Bilish nazariyasi, bilim va bilishni olishning umumiy prinsiplarini o'rganuvchi fan bo'lib, biror tijorat yoki iqtisodiy faoliyatdan o'zga turli sohalarda ham o'z fikrini ifodalash mumkin. O'zbekiston Respublikasi tarkibida Quva, Xorazm va Surxondaryo viloyatlari katta qismi Qoraqolpog'iston Respublikasi bilan chegaralangan. Qoraqolpog'iston Respublikasi O'zbekiston Respublikasi ichida ozod davlat bo'lib, okruglardan iborat.

Qoraqolpog'iston Respublikasida ham, O'zbekistan boshqa viloyatlari kabi, ilmiy-tadqiqot institutlari, oliygohlar, kasblarni o'rgatish markazlari va o'quv dasturiga muvofiq maktablari mavjud. Bu yerda o'qish huquqi, malaka oshirish kurslari, otliq va yuqori ta'lim muassasalariga kirish sharoitlari O'zbekistonning boshqa hududlariga qaraganda farqli emas

43 uddaviylik dinining paydo bo'lishi va tarixi, 6-asrda hozirgi Hindiston va Nepolda yashagan Xitoy munosibati bilan bog'liqdir. Siddhart Gautama (aslo Budde deb ataladi), 563 yilda tug'ilgan va uning hayoti isyonlik o'qida, yangi oqimlar, ma'naviy rivojlanish va keng jihatdan nazariy ta'limotlarni moliyalashtirishga bag'ishlangan.

Buddaviylik oqimlari quyidagicha:

1) Yaqinlarimizni sevgi va hurmat bilan qarashingiz kerak;

2) Tarbiya va o'qitish muhimdir;

3) Boshqalar bilan hamkorlik qilish va do'stlar sherikligini rivojlantirish;

4) Tahorat va yoshlikni saqlab turish;

5) Yangilik tashlashdan qochish;

6) O'z insonligiga erishish uchun Yoli ko'rish, shuningdek, manaviy ravishda rivojlantirilish.

Buddaviylik dinining asosiy ta'limotlari, xudolikni tan olish, nafsni ijobiy yo'lga yo'naltirish, rohatdan zavqlanish va kelajakda to'g'ri intilish uchun zehniy-yakuniy amallar ko'rsatishni ko'rsatadi.

Buddaviylik, Xitoy hududlaridan tashqari, Hindiston, Nepol, Tailand, Yaponiya, Mongoliya va boshqa mamlakatlarda ham ayrimchilik qozonishiga sabab bo'lgan tarixiy dalillar mavjud. Bu din, O'rta Osiyoga kirib kelgan oqimlaridan biri hisoblanadi va bu keng ko'rib chiqilishi mumkin, chunki bu jamiyatlar o'zaro ta'sirga uchraydilar.

44Qoraqolpog'iston Respublikasi, 1936-yilda Bolshevist Rusiya hukumati tomonidan Qoraqolpog'iston avtonom respublikasi sifatida tashkil etilgan. 1991-yilga qadar Qorako'lpoqiston avtonom respublikasi bo'lib faoliyat yuritgan. 1991-yilning 14-dekabr kuni O'zbekiston Mustaqillik Declaratsiyasi haqida xalq ochilishida, Qoraqolpog'iston Avtonom Respublikasi mustaqil davlat sifatida tan olingan.

Shu bilan birga, Qoraqolpog'iston Respublikasining tashqi siyosati O'zbekiston Respublikasining boshqa hududlari bilan muvofiqligini saqlab qolishdir. Qoraqolpog'iston Respublikasi Prezidenti va parlamenti, o'z shaxsiy qarorlarini qabul qilishda va mamlakat tuzumidagi barcha huquqiy normativ-huquqiy hujjatlarni rivojlantirishda O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga rioya qilishda yondashadi.

45"Etikaning mohiyati va ahamiyati" mavzu etik (munosabatlar, qonunchilik, qadriyatlar) va biologiya (tana tuzilishi, oziq-ovqat, o'simliklarni kechiktirish va uning ta'siri) sohadagi fanlarning biridir.

Etika fani odamlar orasidagi munosabatlarga oid qonunchilik, qadriyatlar, manaviy va ijtimoiy maqbulotlar, inson huquqlari va birinchi boshqaruv prinsiplari va h.k. bilan shug'ullanadi. Etika insonlarning yaxshi yo'nalishini ko'rsatuvchi, yomonlikni kamaytiruvchi va insonning umumdagi hayotini qayerga yo'lga qo'ysa kerakligini aniqlashda yordam beradi.

Biologiya sohasida esa, etikaning bir nechta turlari mavjud: biologik etika (hayvonlarni nimaga tortsinmi?, genetik muhokamalar, klonlashuv), oziq-ovqat etikasi (bu holda urug' bo'lish paytida xayvon nasli yoki o'simliklar qanday ko'rinishda quritilishi kerakligi debatga olib kelishiga yo'l qo'yiladi), o'simliklarni kechiktirish etikasi (shuningdek, yoritish va suv resurslarini qanday baxtli ishlatish kerakligi) va boshqalar kabi mavzular shug'ullanadi.

Bunday mavzu, har bir insonning hayotida katta ahamiyatga egadir, chunki har birimiz munosabatlarda, oziq-ovqatda va inson huquqlarida qarashlarimiz va qarorlarimiz bor. Etikaning mohiyati va ahamiyati bilan tanishish, inson nafaqat oilaviy va ishlab chiqarish asosiy maqsadlari uchun balki o'z o'zini boshqarish sohasida ham yordam beradi.

47 Borliq tushunchasi falsafa sohasidagi muhim tushunchadir. Bu atama turli davrlarda turlicha ma’noga ega bo‘lgan bo‘lishi mumkin, lekin umuman olganda, borliq borliq, voqelik yoki olamning asosiy tuzilishini bildiruvchi tushunchadir. Borliq biror narsaning borligini, borligini yoki voqelik tekisligiga mansubligini anglatishi mumkin.Turli faylasuflar va falsafiy oqimlar borliq tushunchasiga turlicha yondashgan. Masalan, qadimgi yunon faylasufi Parmenidning fikricha, borliq o‘zgarmas, turg‘un va yagona voqelik sifatida tushunilgan bo‘lsa, Geraklit kabi boshqa faylasuflar esa borliqning doimo o‘zgarib turadigan tuzilishga ega ekanligini ta’kidlaganlar.U tabiatning tabiati kabi sohalarda muhim rol o‘ynaydi. borliq, voqelik va bilim asoslari borliq tushunchasi doirasiga kiruvchi mavzulardir.Borliq bosqich falsafada chuqur mulohaza va muhokamani talab qiluvchi murakkab mavzudir.Turli faylasuf va mutafakkirlar tabiatni tushunish va tushuntirishning turli usullariga ega. Ularda nazariyalar va yondashuvlar ishlab chiqilgan, shuning uchun borliq tarkibiy qismi haqida chuqur bilim olish uchun falsafiy tadqiqotlar va manbalarga murojaat qilish tavsiya etiladi.