3 – боб пул айланмаси ва унинг таркиби

3.2.1. Нақд пулларни қабул қилиш тартиби

Юридик шахслардан нақд пулларни банк кассасига қабул қилиш инкассация хизмат ёки истисно тарзида уларнинг ўзлари томонидан банкка олиб келиб топшириш орқали амалга оширилади.

Тижорат банклари қуйидаги ҳолларда юридик ва жисмоний шахслардан нақд пулларни қабул қилиши мумкин:
савдо ва хизмат кўрсатиш соҳасидан тушган тушумлар;
солиқлар, йиғимлар, бож ва бошқа мажбурий тўловлардан тушган тушумлар;
омонатларга топширилган тушумлар;
почта ўтказмалари учун тушган тушумлар;
банк карталарига тушган тушумлар;
бошқа мақсадлардан тушган тушумлар.
Тижорат банклари кассасига қабул қилинган нақд пуллар банкнинг айланма кассасига кирим қилинади. Нақд пулларни инкассация қилиш мижоз, банк ва инкассация хизмати ўртасида тузилган шартнома асосида амалга оширилади.
Мижозлар истисно тарзида савдо ва бошқа нақд пул тушумларини банкка топширганда эълоннома расмийлаштирилади. Эълоннома учта қисмдан иборат бўлиб, эълоннома, квитанция ва ордердан иборат бўлади.
Қуйидаги чизмада мижозлар томонидан нақд пулларни банкларга топшириш тартиби келтирилган.


Мижоз ўзи пул тушумларини банкка топширганда
ҳужжатларнинг айланиш тартиби

Мижоз нақд пулни эълоннома билан биргаликда кирим кассага топширади (1), банкнинг масъул кассири пулларни қабул қилади ва тегишли ҳужжатларни расмийлаштириб (2), квитанцияни пул топширувчига қайтаради (3), эълонномадаги ордерни эса бухгалтерия бўлимига тақдим этади (4), бухгалтерия бўлими тегишли бухгалтерия ёзувини бергандан сўнг (5) мижозни нақд пул топширганлиги ҳақида қайд этилган ҳисобварағидан кўчирмани беради (6).

3.2.2.Нақд пулларни бериш тартиби

Юридик ва жисмоний шахсларнинг эҳтиёжлари учун зарур бўлган нақд пуллар тижорат банклари томонидан берилади. Тижорат банклари асосан қуйидаги ҳолларда юридик ва жисмоний шахсларга нақд пулларни бериши мумкин:

иш ҳақи ва унга тенглаштирилган мақсадларга;
пенсия, нафақа ва суғурта тўловларига;
омонатларни қайтаришга;
почта алоқаси корхоналарига мадад пуллар;
банк карталарига;
бошқа мақсадларга.
Тижорат банкларида нақд пулларни бериш чиқим кассаси орқали амалга оширилади. Қуйида тижорат банклари чиқим кассасидан иш ҳақига ва унга тенглаштирилган мақсадлар учун бериладиган нақд пулларни бериш тартиби келтирилган.
Мижоз – юридик шахс банкдан иш ҳақи ва унга тенглаштирилган мақсадларга нақд пул олиш учун банкка нақд пул чекини топширади (1), банкнинг масъул бухгалтери нақд пул чекини тегишли назоратдан ўтказгандан сўнг унинг милки (ремарка)ни мижозга (2), чекни эса банк ички назоратчисига тақдим этади (3), ички назоратчи нақд пул чекини қўшимча назорат қилгандан кейин уни чиқим кассага йўналтиради (4), чиқим касса кассири тегишли назоратдан сўнг чекнинг номери бўйича мижоздан милкни талаб этади (5) ва чекда ёзилган нақд пул суммасини мижозга беради (6), бухгалтерия ёзувини бериш учун касса чиқим журналини бухгалтерияга жўнатади (7), нақд пул чеки эса айланма кассанинг кунлик ҳужжатлар жилдига тикилади.