3 – Ma’ruza (6-soat)

И  НЕ
mantiqiy elementlar asosida qurilgan sxema (5.3-rasm) misolida

ko’ramiz. Quyidagicha belgilashni qabul qilamiz. Sinxrosignal berilguniga qadar har bir mantiqiy elementning holatini va kirish yo’li signallarining qiymatini 0 va 1 simvollari bilan belgilaymiz. Sinxrosignal ta’siri mobaynidagi elementlarning holatini bu simvollarning kichik qavsga olinganlari bilan, sinxrosignal ta’siri tamom

bo’lgandagi elementlarning holatini esa bu simvollarning o’rta qavsga olinganlari bilan belgilaymiz.


Faraz qilaylik, sinxrosignal berilmasidan oldin ( ^{C  0} ) trigger nollik holatida

₍ Q  0 _,

^{Q  1}) hamda triggerning axborot kirish yo’llariga berilgan signallar
S 1 _va

R  0
bo’lsin.
C  0
bo’lganligi uchun
DD1 va
DD2 elementlarning chiqish yo’llaridagi

signallar birlik qiymatiga ega (qavssiz simvollar).

1(1)[1]
0(1)[0]


1(0)[1]
1(1)[1]

0(1)[1]

0(0)[1]
1(1)[0]

3.3-rasm.


И  НЕ
mantiqiy elementlar asosida qurilgan sinxron ^RS -trigger

sxemasi (a) va uning shartli belgisi (b).
Sinxrosignal berilganida (kichik qavs ichidagi simvollarga qaralsin) va ^R va ^S

signallarining oldingi holati saqlanganida,


DD3
elementning chiqish yo’li birlik

qiymatini saqlaydi,


DD1
elementning chiqish yo’li esa nollik qiymatini oladi. Bu o’z

navbatida
Q  1
signalining paydo bo’lishiga va


DD4
elementning kirish yo’llarida

birlik signallarining mos kelishiga, ya’ni
Q  0
bo’lishiga olib keladi. Sinxrosignal

olingandan so’ng esa teskari bog’lanish zanjirlaridan kelayotgan signallar evaziga
trigger birlik holatini ( ^{Q  1} , ^{Q  0} ) saqlaydi (o’rta qavs ichidagi simvollarga
qaralsin). Triggerning bu holati keyingi sinxrosignallar berilguncha ( ^R va ^S signallarining qiymati sinxrosignallar orasidagi to’xtamda o’zgarsa ham) o’zgarmaydi.
Sinxrosignal orqali boshqariluvchi triggerning o’ziga xos xususiyati sinxrosignal ta’siri mobaynida ^R va ^S axborot signallarning o’zgarishi trigger

holatining o’zgarishiga olib kelishidir.
Sinxron ^RS -triggerning ishlash qonuni 3.2-jadvalda berilgan. Jadvalda


R_{n ,} S_n

va ^Qn
- mashina vaqtining oldingi ( ⁿ -chi) vaqtidagi triggerning kirish va chiqish

yo’llaridagi axborot signallarining qiymatlari,
^Qn1 _-
^{(n  1)} -chi vaqt signali

(sinxrosignal) berilganida triggerning o’tadigan holati. Bu erda ^R va ^S signallari ^{(n  1)} -chi sinxrosignal ta’siri davomida o’z qiymatlarini o’zgartirmaydi deb faraz qilinadi.
Sinxron triggerlar sinxronlanuvchi kirish yo’llari qatori triggerni biror holatga

bevosita sinxrosignal bermasdan o’tkazuvchi zanjirlarga ega. Bu
^Rd va ^Sd
kabi

belgilanuvchi ( ^d - inglizcha ^direct - to’g’ri, bevosita so’zidan olingan) kirish yo’llari triggerni boshlang’ich holatiga o’tkazish uchun ishlatiladi. 5.3-rasmdagi simvollar

ustidagi inversiya belgisi( ^Rd va


S_{d )}
И  НЕ
elementlari asosida qurilgan triggerlarni

bevosita boshqarish uchun invers (nol) signallar ishlatilishi lozimligini ko’rsatadi.
3.2-jadval

№	^n- takt			(n  1) - takt
	Sn	Rn	^Qn1
0	0	0	Qn
1	0	1	0
2	1	0	1
3	1	1	X

Sinxron triggerlar 5.4-rasm, "a" va "b" dagidek shartli belgilanadi. 3.4-rasm, "a" da bir juft axborot kirish yo’lli, 3.4-rasm, "b" da esa ^И mantig’i bilan bog’langan ikki juft kirish yo’lli triggerlar ko’rsatilgan.

1. 
   b)
   

3.4-rasm. Sinxron triggerlarning shartli belgilanishi.

3. 
   Axborotni ikki pog’onali xotirlovchi triggerlar ikkita trigger tuzilmasidan
   

iborat. Biri etakchi deb, ikkinchisi etaklanuvchi deb ataladi (3.5-rasm).
Ikkala trigger sinxron triggerlar bo’lib, qarama-qarshi sinxron kirish yo’llariga

ega. 3.5-rasmda etakchi trigger to’g’ri sinxron kirish yo’liga ega va
C 1
bo’lganida

ishlaydi, etaklanuvchi esa invers sinxron kirish yo’liga ega va
C  0
da ishlaydi.

Bosh trigger
Yordamchi trigger
Bosh trigger
Yordamchi trigger

3.5-rasm. Ikki pog’onali trigger sxemalari (a), (b) va uning shartli belgilanishi
(c).
Birinchi bosqichda, etakchi triggerga axborot yozilayotganida, etaklanuvchi
ishlamaydi va oldingi holatini saqlab turadi. Etakchi triggerga berilayotgan sath olib tashlanganidan so’ng undan etaklanuvchi triggerga axborot yoziladi. Shunday qilib, inversli mantiq sathlarini boqarish evaziga axborotni bosqichma-bosqich yozish amalga oshiriladi.
Ikki pog’onali triggerda eski axborotni saqlash va yangi axborotni qabul qilish jarayonlari o’rtasidagi qarama-qarshilik bartaraf etiladi. Bu o’z navbatida "musobaqa" holatlari bartaraf etilgan sinxron avtomatlarni qurishga imkon beradi.

Ikki pog’onali triggerlar ko’pincha ^MS -triggerlar (" ^master"- xo’jayin, " ^slave" - qul) yoki universal triggerlar deb ataladi va ikkilangan harf (^TT ) bilan belgilanadi (3.5c-rasm).

Ikki pog’onali trigger tuzilmasi bo’yicha ixtiyoriy triggerlarni qurish mumkin.