3- ma’ruza. O’lchashlarning turlari va usullari xaqida ma’lumot. Reja

Bevosita baholash usuli - bevosita о’lchash asbobining sanash qurilmasi 
yordamida tо’g’ridan tо’g’ri о’lchanayotgan kattalikning qiymatini topish. 
Masalan, Prujinali manometr bilan bosimni о’lchash yoki ampermetr yordamida 
tok kuchini topish. 
О’lchov bilan taqqoslash (solishtirish) usuli - о’lchanayotgan kattalikni 
о’lchov orqali yaratilgan kattalik bilan taqqoslash (solishtirish) usuli. Masalan 
tarozi toshi yordamida massani aniqlash. О’lchov bilan taqqoslash usulining о’zini 
bir nechta turlari mavjud: 
Ayirmali о’lchash (differensial) usuli - о’lchov bilan taqqoslash usulining 
turi hisoblanib, о’lchanayotgan kattalikning va о’lchov orqali yaratilgan 
kattalikning ayirmasini (farqini) о’lchash asbobiga ta’sir qilish usuli. Misol qilib 
uzunlik о’lchovini qiyoslashda uni komparatorda namunaviy о’lchov bilan 
taqqoslab о’tkaziladigan о’lchash. 
Yoki, voltmetr yordamida ikki kuchlanish orasidagi farqni о’lchash, bunda 
kuchlanishlardan biri juda yuqori aniqlikda ma’lum, ikkinchisi esa izlanayotgan 
kattalik hisoblanadi. 

U = U
0 

U
x
; U
x
=U
0 


U 
U
x
bilan U
0 
qanchalik yaqin bо’lsa, о’lchash natijasi ham shunchalik aniq 
bо’ladi. 
Nolga keltirish usuli - bu ham о’lchov bilan taqqoslash usulining bir turi 
hisoblanadi. Bunda kattalikning taqqoslash asbobiga ta’siri natijasini nolga 
keltirish lozim bо’ladi. Masalan, elektr qarshiligini qarshiliklar kо’prigi bilan tо’la 
muvozanatlashtirib о’lchash. 
= 0 f (x

y) = 0
X 
Ўлчаш турлари 
билвосита 
бевосита 
мажмуий 
нисбий 
мутлақ 
биргаликда 

---

 
О’rindoshlik usuli - о’lchov bilan taqqoslash usulining turi hisoblanib, 
о’lchanayotgan kattalikning о’lchov orqali yaratilgan ma’lum qiymatli kattalik 
bilan о’rin almashishiga asoslangan. Misol, о’lchanadigan massa bilan tarozi 
toshini bir pallaga galma-gal qо’yib о’lchash yoki qarshiliklar magazini yordamida 
tekshirilayotgan rezistorning qarshiligini topish: 
R
0
K 1
+ 
2 
U 
- 
Bunda “K”ni ikkala holatda (1,2) qо’yganda

1
=

2
shart bajarilishi kerak. 
I
1 
= U / R
0

1 
I
2
= U / R
k

2