3- mavzu: metrologiya sohasida ishlatiladigan birliklar, O’lchash vositalari

3- MAVZU: METROLOGIYA SOHASIDA
ISHLATILADIGAN BIRLIKLAR, O’LCHASH VOSITALARI
VA STANDART NAMUNALARI USTIDAN TEKSHIRUV
NAMUNALARINI OLIB BORISH
REJA

1. Fizikaviy kattaliklarning birliklar tizimi
2. Metrologik ta’minotinng asosiy maqsadi.
3. Xalqaro birliklar tizimini joriy etish
4. O’lchashlar birligini ta’minlashning asosiy nizomlari
O’zstandart Agentlig Davlat tizmining qoidalarini quyidagicha amalga
oshiradi:
a) maxsulotning yaratilish va foydalanish davrining xamma bosqichlarida
sifatli va bozor munosabatlarida sharomtlarida unish raqobatbardoshlik
qobiliyatnni oshirish;
b) agregatlar. knsmlar. detallarning utro almashnnuvchanliginn ta’minlash;
v) O’lchash natijalarpning kerakli. anpklmgi. ob’ektivlign va ishonchligini
ta’minlash asosida ilmiy-tadqiqot va tajrbaviy loyixalash ishlari hamda sinovlar
unumini oshirish;
g) savdo-sotiq va axoli maishiy xizmat ko’rsatish bilan bog’liq o’lchov
ishlarini bajarish:
d) sog’liqni-saqlash mehnat va atrof-muxitni muxofaza qilish masalalarini
xal qilish.
Metrologik ta’minot darajasi maxsulotning sifat kursatkichlariga bevosita
ta’sir etadi. Natijada, bu ta’sir samaradorligini oshirish maqsadida metrologik
ta’minot masalalariga alohida axamiyat beriladi.
O’zstandart Agentlig nning asosiy maksadlari quyidagilardan iborat:
1) belgilangan xuquqiy tartib, yuridik va jismoniy shaxslarning xuquqlari va
manfaatlarini O’lchash natijalarining ishonchli bulmaganligi tufayli salbiy
okibatlardai ximoya qilish;
2) O’lchash vositaparinp ishlab chikarish, ta’mirlash, sotish va ijaraga berish
masalalari buyicha davlat boshkaruv idoralari va xujalik sub’egtlari orasidagi
munosabatlarni yulga quyish;
3) O’zbekiston Respublikasining xalk xujaligi majmuasini barcha sohalarida
O’lchashlar birligiga va talab etilgan anikligiga erishishni ta’minlash asoslari va
sharoitlarnn yaratish;
4) O’lchashlar birliginm ta’minlash milliy tizimning qoidalari va tadbirlarini,
xalkaro xamkorlikda texnikaviy tusiklarni bartaraf etish MAQSADIda xalkaro
tashkilotlarni va boshka davlatlarni shunga uxshash tmzimlarining tavsiyalari
bilap uygunlashtirish:
5) metrologiya faoliyati sohasida xalkaro va mintakavii mikyosda
xamkorlikni ta’minlash. O’lchashlar, kiyoslash. kalibrlash. sinash.
23
sertifikatlashtirish va metrologik idoralarni va xizmatlarnm akkreditlash
natijalarnni uzaro tan olish tugrnsidagi davlatlararo bitimlarni bajarish uchun
sharoitlarni yaratish:
6) xujalik sub’ektlari darajaspda O’zstandart Agentligi talablarini sifat
tiznmlarini. hamda korxonalar va tashkilotlarda amal qilayotgan boshka
tnzimlarning talablari va qoidalari bilan uygunlashtirish. Metrologik xizmat
buyicha O’zstandart Agentligining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
1) Xalkaro birliklar tizimini joriy etish va unga rioya qilish asosida va
O’zstandart Agentliging metrologik me’yorlari, koidapari va tadbirlarini,
O’lchashlar birligini ta’minlash, standartlashtirish, sertifikatlashtirish va
akkreditlashtirish buyicha xalkaro tashkilotlar va milliy tizimlar tavsiyanomapari
bilan uygunlashtirish asosida O’zbekiston Respublikasining' davlatlararo
munosabatlarini rivojlan- tirishga kumaklashish;
2) O’zbekiston Respublikasining xalk xujaligi majmuasining ajralmas qismi.
sifatida O’zstandart Agentligining rivojlantirishini oldindan aytib berish;
3) O’lchashlar birligini, talab etilgan anikligini, ishonchliligini ta’minlash,
xamda O’lchash uslublarini, O’lchash vositalarini, unumdorligi va
ishonchliligini oshirishni mukammallashtirish asosida ilmiy va texnikaviy
potensialni, milliy iktisodni rivojlantirishda katnashish;
4) Bozor munosabati sharoitlarida ul’chshilarni ma’kul bulgan tartibda tashkil
etish va maxsulot yaratishning barcha bosqichlarida metrologik ta’minlash
asosida maxsulot sifati va raqobatbardoshligini ta’minlash.
5) Jamoat manfaatlarining barcha sohalarida, shu jumladan savdo, soglikni
saklash, mexnat xavfsizligini, maxsulot va texnologiyalarni, atrof-muxitni
muxofaza qilishni xisobga olgan xollarda O’lchash natijalarining kerakli
ishonchlilik bilan urnatish va ta’minlashni yuridik va xuquqiy asoslarini
yaratish.
O’zstandart Agentligining maksadlari va vazifalarini amalga oshirish turli
ixtisos va mulk shaklidagi barcha darajadagi xujapik sub’ektlarini xisobga olgan
xolda mamlakatni xalk xujaligi majmuasini metrologik ta’minlash yuli bilan
bajariladi.
O’zstandart Agentligining asosiy vazifalarini bajarish quyidagicha amalga
oshiriladi:
- kattalik birliklarining davlat etalonlari va yukori aniklikdagi O’lchash
vositalarini yaratish va mukammallashtirish, kattalik birliklarining
o’lchamlarini etalonlardan barcha O’lchash vositaparga uzatish me’yorlarini va
qoidalarini belgilash maqsadida ilmiy tadqiqotlarni tashkil etish va o’tkazish;
- O’lchashlar birligini ta’minlashning asosiy nizomlari, qoidapari, talablari
va me’yorlarini standartlashtirish, O’zstandart Agentligining xuquqiy, me’yoriy
va uslubli asosini yaratish va saklab turish;
- jamiyatni- ishonchsiz O’lchashlarning salbiy okibatidan ximoya qilishni
ta’minlash uchun metrologik me’yorlar va koidalarni ishlab chikish
vatasdiqlash;
- fan, ma’lumot va axborotdan, xamda metrologik idoralardan, texnikaviy,
mexnat va moddiy-moliyaviy manbalardan tashkil topgan metrologik infra
to’zilmani to’zish va boshkarish.
24
O’zstandart Agentligi quyidagilardan tashkil topadi va amalga
oshiriladi:O’zbekiston Respublikasida kullanilishga ruxsat etilgan kattalik
birliklariningtizimi;
- mamlakat iktisodini rivojlantirish talablariga muvofik bulgan aniklikda
birliklarni kayta tiklanishni ta’minlaydigan kattalik birliklarining davlat
etalonlari majmui. va eng yukori aniklikdagi boshlangich O’lchash
vositalaridan;
- kattaliklar birliklarining o’lchamlarini kiyoslash sxemalari asosida
etalonlardan barcha O’lchash vositalariga uzatish tizimi bilan;
- vazirliklar, muassasalar, korxonalar mikyosida ishlab chiqiladigan, xamda
tasdi klan adi gan va O’zbekiston standartlash-tirish agenta ig i nizomlari,
me’yorlari, qoidalari va talablarini amalga oshirishni ta’minlaydigan me’yoriy
va uslubli xujjatlar majmuasi bilan;
- O’lchash vositalari turini sinash, metrologik attestadiyalash,
sertifikatlashtirish, ularning davlat reestrini yuritish yuli bilan;
- O’lchash vositalarining kiyoslanishi, kalibrlashi, solishtirishini tashkil
etish va amalga oshirish, O’lchashlarni bajarish uslublarini metrologik
attestadiyalash bilan;
- modda, materiallar tarkibi va xossalarini tavsiflaydigan kattaliklar
birliklarini kayta tiklanishini ta’minlaydigan moddalar, materiallar tarkibi va
xossalarining standart namunalarini yaratish, tasdiqlash va foydalanish bilan;