3-amaliy mashg’ulot yo’l belgilarini o’rnatish. Turli XIL harakat sharoitida yo’l belgilarini ishlatilishi. Ishdan maqsad

Yo’l belgilarining konstruktsiyasi: Tashqaridan yoritiladigan belgilar. Konstruktsiya materiali uchun odatda qalinligi 0,8 – 1,5 mm bo’lgan jild po’lat ishlatiladi (3-modda, GOST 380 ). Bunday belgilarni alyuminiy va boshqa qotishmalardan, plastmassa, shishaplastikdan yasash tajribasi ham bor. Har qanday holatda ham belgi yog’ingarchilikka chidamli, pishiq bo’lishi kerak.
Belgi lavhasi qattiq bo’lishi uchun atrofi qattiq qilib chiqiladi yoki qayriladi. Sathi katta (1 m² dan oshadigan) belgilarga alohida rama yoki karkas ishlatiladi. Alohida belgilarni ( yo’nalishni oldindan ko’rsatish belgilari, yo’nalish sxemasi, shaharga kirish yo’llarini bezatish va hk.) yasash uchun tuzilgan loyiha hujjatlari YHXB, avtomobil yo’llari boshqarmasi va me’moriy loyihalash boshqarmasi bilan kelishiladi.
Belgilarning orqasi va ularni mahkamlaydigan elementlar kulrang emal bilan bo’yaladi. Tunda yaxshi ko’rinishi uchun yuzasi nurni qaytaradigan bo’ladi. Lekin qora va kulrang tasvir elementlari nurni qaytarmasligi kerak.
Nur qaytaradigan elmentlar faradan tushadigan nurni tor konus chegarasida orqaga qaytaradi. Belgini fara va haydovchi ko’zi bilan tutashtiradigan liniyalar burchagi ko’pincha 2° dan oshmaydi.
Nur qaytaradigan tizimlarning bir qanchasi ma’lum. Kub ko’rinishidagi (katofat) nur qaytaruvchilarning uchta penpendikulyar yassiligi bo’ladi. Nur oqimi ketma-ket shu yassiliklarda aks etib nur manbaasiga qaytadi (5.1, a rasm). Nur tor konus doirasida yaxshiroq yig’ilishi uchun nur qaytargich yuzasi sfera ko’rinishida yasaladi. Konstruktsiyasi esa monolit yoki plyonka bo’lishi mumkin. Monolit nur qaytargichlar presslash yo’li bilan yasalib siniq bo’rtib chiqqan va egilishi turlicha sferasimon nur qaytargich ko’rinishi beriladi (5.1, b rasm). Plyonkali linzali nur qaytargichlar ko’p qatlamli konstruktsiya ko’rinishida bo’ladi, qatlam yuqori optik shishadan yasalgan shishali sfera, aks ettiradigan qatlam, shisha sferani ushlab turadigan lakdan, shaffof rangli qatlam va aks ettiruvchi qatlam bilan shisha sfera o’rtasida bo’ladigan oraliq qatlamdan iborat bo’ladi (5.1, g-e rasm).
Nur qaytaradigan plyonkalar ko’proq ishlatiladi. Boshqa materiallarga qaraganda ular uzoqroq turadi, belgiga biriktirish ladi, ta’mirlash, saqlash oson. Nur qaytaradigan qatlam sifatida alyumin folga yoki vakuum metallashtirish usuli bilan olingan qatlam ishlatilishi mumkin.
Nur qaytaradigan plyonkaning asosiy elementi mikrosoqqa bo’ladi. SHaffof mikrosoqqaga tushgan parallel yorug’lik nuri uning ichiga kiradi va nur oqimi o’qida yig’iladi. SHaffof materiallarning optik xususiyatlari α nur tushish sinus burchagining β sinish burchagi sinusiga nisbatan aniqlanadigan n sinish ko’rsatgichi bilan belgilanadi (5.2-rasm). Sinish ko’rsatgichi ko’p bo’lganda n>2 yig’ilish nuqtasi soqqaning ichida bo’ladi, shuning uchun nur yaxshi qaytariladi. n<2 bo’lganda esa bu nuqta mikrosoqqaning tashqarisida bo’ladi va agar soqqa bilan qaytaruvchi qatlam o’rtasiga qatlam surilmasa nur qaytarilishi yomonlashadi. Oraliq qatlamning qalinligi quyidagi formula bilan topiladi:

Formuladagi n – mikrosoqqa materiali sinish ko’rsatkichi, n1 – mikrosoqqa ustidagi muhitning sinish ko’rsatkichi (havo uchun n1=1); n2– oraliq qatlamning sinish ko’rsatkichi R– mikrosoqqa radiusi, mkm.
Misol uchun, n=2 va n_l=1 bo’lganda oraliq qatlamning qalinligi nolgayaqin bo’ladi, ya’ni nur qaytaradigan qatlam aynan mikrosoqqaning ustida hosil bo’ladi (5.2, b rasm).
Alyuminiy folga asosida plyonka tayyorlanganda folgaga ketma-ket oraliq va mahkamlovchi qatlam suriladi, so’ng mikrosoqqalar taqsimlab chiqiladi va bo’yalgan lak qatlami bilan berkitiladi (5.1,g-rasm). Nur qaytaradigan qatlam metalli bo’lganda oldin pigmentli asosiy qatlam hosil qilinadi, shu qatlam nur qaytaruvchi bo’ladi, shundan so’ng unga ketma- ket mahkamlovchi qatlam, mikrosoqqa, qaytaruvchi qatlam, kraft qog’ozli yelim qatlam suriladi (5.1, d, - rasm).

5.1-rasm. Nur qaytaruvchi tizimlar konstruktsiyasi

1 – plastik material; 2 – qaytaruvchi qatlam; 3 –rangli berkituvchi qatlam; 4 – mahkamlovchi qatlam; 5 – mikrosoqqalar; 6 – oraliq qatlam; 7 – yelimli qatlam; 8 – yaltiroq qog’oz qatlam; 9 – kraftqatlam

5.2-rasm. Linzali nur qaytargichlarning ishlash usuli
a – yig’ilish nuqtasining joylashishi; b – qaytaruvchi qatlamning joylashishi; 1 – mikrosoqqa; 2 – qaytaruvchi qatlam; 3 – oraliq qatlam.
Mahkamlovchi, oraliq va berkituvchi qatlamlar shaffof, atmosferaga chidamli, sinish ko’rsatgichi kamida 1,4 - 1,5 bo’lgan polimerlardan tayyorlanadi. Yuqori qatlam uchun polimerlar bilan reaktsiyaga kirishmaydigan, yorqin, ranggi o’chmaydigan, issiqqa va atmosferaga chidamli pigmentlar ishlatiladi.
Mikrosoqqalar yuqorioptik shishadan yoki sinish koeffitsienti taxminan 2,2 va 1,5 bo’ladigan qo’shma poimerdan yasaladi. Soqqalarning diametri ko’pincha 40-80 mkm atrofida bo’ladi. 1 sm² plyonkaga 30-40 ming dona soqqa ishlatiladi. Kraftqog’oz yaltiroq qatlamga yopishtiriladi, shunday qilganda belgiga plyonkani yopishtirishdan oldin uni ajratib olish oson bo’ladi. Kraftqog’oz bilan plyonkada yelim qatlami bo’lmaganda belgiga epoksid kley bilan mahkamlanadi

5.3-rasm. Boshqariladigan belgilarni alomatlarni almashtirish usuliga qarab bo’lish

Alyumin profilli yig’iladigan yo’l lavhasi. Lavha bir necha qismdan iborat bo’ladi, asosi original konstruktsiyali alyumin profildan yasalgani uchun har qanday o’lchamdagi tuzilishi alohida lavhani yig’ish imkonini beradi. Lavha ustunga bosqichma-bosqich mahkamlanadi, shuning uchun oson yig’iladi. Lavha qismlari po’lat (ruxlangan) yoki alyuminiydan yasaladi.
Ichidan yorishadigan belgilar. Belgi korpusi polimer materialdan yasaladi, nur yaxshiroq tarqalishi uchun ichi oqqa bo’yaladi, so’ng yoritish moslamalari biriktiriladi. Organik shishadan yasalgan old panel orqasiga belgi alomati tushiriladi, qolgan sahni GOST 10807 me’yorlariga muvofiq fon ranggi bilan bir xil rangga bo’yaladi. Korpusning tashqarisikulrang bo’lishi kerak.
CHang, nam kirmasligi uchun korpusining ochiq joylari rezina qoplama bilan zich qilib biriktiriladi. Ta’mirlash vaqtida , nur manbaalari almashtirilganda ochish, yig’ish oson bo’lishi uchun old paneli ochiladigan qilib yasaladi
5.4-rasm. Alyumin profilli yo’l lavhasi
Belgini elektrga ulash uchun korpusi ichida S_v - 2 - 4,0/250 UZ yoki SO_v- 2 - 4,0/250 UZ (TOST 17557) turidagi klemma kolodkasi bo’ladi. Elektr o’tkazgichlari minimal kesmasi 1 mm², 660 V va undan ko’p quvvatga mo’ljallangan mis simdan yasaladi. Tok o’tmaydigan qismlarini yerga tutashtirish uchun korpusida kontakt qisgichi bo’ladi.
Boshqariladigan belgilar. Yo’l belgilarining ko’pi haydovchilarga ko’p vaqt o’zgarmaydigan yo’ldagi sharoit yoki harakat tartibini ma’lum qiladi. Agar harakat tartibi ma’lum kun yoki soatlarda o’zgarsa belgiga buni bildiradigan tegishli lavha ilib qo’yiladi. Xarakat jadalligi, tarkibi, ob-havo sharoiti birdan o’zgarganda yo’l belgisini ham o’zgartirish kerak bo’ladi, ya’ni ko’p vaziyatli belgi ishlatiladi. O’zgaruvchan ma’lumot berish tizimi, avtomatik yoki yarim avtomatik bo’lishiga qarab, quyidagicha ishlashi mumkin:
datchik beradigan signal belgi alomatini almashtiradigan mexanizmni ishlatadi;
datchikdan keladigan signal markaziy dispetcherlik pultiga yuboriladi, operator buyruq berib alomatni o’zgartiradi;
ko’p vaziyatli belgilar avtomatlashtirilgan yo’l harakatini boshqarish tizimining elementi hisoblanadi va alomatlar, qabul qilingan boshqarish algoritmiga muvofiq, EHM bilan o’zgartiriladi.
Boshqariladigan belgilarda ko’pincha navbati bilan ikkitadan o’ntagacha alomat ko’rsatiladi. Alomat ikki xil usul – mexanik va svetotexnik usul bilan o’zgartiriladi. Birinchi usulda alomat qo’lda yoki elektrmexanik vositalar bilan o’zgartiriladi. Ikkinchi usulda esa maxsus yoritish manbaalari, optik vositalar ishlatiladi.
Konstruktsiyasi sodda bo’lgani, ishonchli ishlagani uchun lavha, prizmali va gardishli belgilar ko’proq ishlatiladi. Uch va to’rt alomatli oddiy belgilarda tasvirni o’zgartirishga 3-5 sekund vaqt ketadi. Gardishli belgilarning afzal tomoni – alomatni tez o’zgartirish mumkin, korpusi yassi bo’ladi. Aksincha, konstruktsiyasining xususiyati boshqacha, korpusi katta bo’lgani uchun kassetali belgilar kam ishlatiladi. Lenta o’ralganda alomati o’zgaradigan belgilarni alomatlari 2-3 bo’lganda ishlatish to’g’ri bo’ladi. Vaziyatlari ko’p bo’lganda tasmaning aylanig vaqti ham alomatning o’zgarish vaqti ham ko’payadi. Elektrmotor aylantiradigan har bitta lenta bitta alomatdan iborat bo’ladigan alohida bitta blokni hosil qiladi.
CHiroqli tablo bir nechta chiroqli blokdan iborat bo’ladigan hajmli lavha ko’rinishida bo’ladi. Har bitta blok belgi tushirilgan va nur manbaasi orqasida joylashgan old paneldan iborat bo’ladi. Bloklar korpusga joylanadi, to’g’ri tushadigan quyosh nurini qaytarmasligi uchun korpusning old tomoni xira oyna bilan berkitiladi. Nurli tablolarning afzal tomoni – kunduzi ham tunda ham yaxshi ko’rinadi, konstruktsiyasi sodda, alomatni o’zgartirishga kam vaqt ketadi.
Qizish chiroqlaridan tuzilgan matritsali tablo ko’rinishidagi belgilar oddiy shakllarni, asosan raqam va ko’rsatgichlarni ko’rsatish uchun ishlatiladi. Ular asosan tavsiya sifatidagi ma’lumotni ko’rsatadi. Kuchli yoritish manbaalari kerakligi, harajatlari ko’pligi uchun nuro’tkazgichlar, diaproektorlar va golografiya usullari ko’p vaziyatli belgilarda ishlatilmaydi.
Boshqariladigan belgilar yo’lda, plastmassa yoki shishadan yasalgan germetik yopiq korpusda qo’yiladi. Korpus yuzasida isitiladigan himoya oyna qo’yilgan, alomat ko’rsatiladigan darcha bo’ladi. SHisha yuzasida qirov, nam bo’lmasligi uchun shishani isitish kerak bo’ladi.