3. arpaning o’sishi, rivojlanishi va hosildorligiga ekish me’yorlari va chuqurliklariining ta’siri doc

Arpa navlari maysalarining tuplanishi. Barcha donli ekinlarda kuzatilgani 

kabi,  arpaning  tuplanishi  ham  navning  biologik  xususiyatlariga,  tabiiy  sharoit 

omillariga:  yorug’lik,  issiqlik,  namlik,  oziqa  rejimi  va  qo’llanilgan  agrotexnik 

tadbirlarga bog’liq holda o’zgaradi. 

Arpaning  tuplanish  jadalligini  uning  hosildorligiga  bo’lgan  ta’siri  bo’yicha 

turli qarashlar mavjud. Masalan, ayrim tadqiqotchilar tuplanishning yuqori bo’lishi 

hosildorlikning  oshishida  ijobiy  holat  deb  hisoblasalar,  ba’zilari  aksincha, 

tuplanishning jadal bo’lishini salbiy hol deb qarashadi. 

Donli ekinlar tuplanish darajasi ekish me’yori bilan bevosita bog’liqdir. 

Har xil qalinlikdagi o’simliklarda mahsuldor poyalar soni bo’yicha farq katta 

bo’lmaydi.  O’simliklarning  optimal  tup  qalinligini  yaratishga  intilgan  holda 

sharoitga  o’zlari  moslasha  boradi:  siyrak  ekilganda  tuplanishi  kamayadi  va  zich 

ekilganda  esa,  noqulay  sharoit  tufayli  juda  kuchsiz  o’simliklar  nobud  bo’ladi  va 

qolgan  o’simliklarning  rivojlanishi  kechikadi,  tuplanishi  pasayadi.  Zich  ekilganda 

ayrim  omillar  yetishmaydi,  natijada  o’simlik  naychalash  vaqtida  ikki  yoki  uchta 

barg hosil qilgan paytida ikkilamchi ildiz hosil qilmasdan erta nobud bo’ladi. 

Shunday  qilib,  arpaning  o’sishi  va  rivojlanishida  bir  vaqtda  to’g’ri  keladigan 

ikkita  qarama-  qarshi  o’zaro  bir-biriga  bog’langan  jarayonlar  yuz  berib, 

o’simlikning optimal tup qalinligini o’zi boshqarish jarayoni sodir bo’ladi.  

Tajribalarimizda Mavlono va Temur navlari ekish  me’yorlarini 2,5  mln dan 

5,5  mln  ga  oshirish  natijasida  mahsuldor  tuplanish  kamayib  bordi.  Mavlono  navi 

gektariga  2,5  mln  urug’  ekilganda  bitta  o’simlikda  1,50,  1  m

2

  maydonda  311,3 

mahsuldor poya hosil bo’ldi. Bu ko’rsatkich Temur navida muvofiq holda 1,41 va 

294,7  tani  tashkil  qildi.  Ekish  me’yorini  gektariga  2,5  mln  dan  5,5  mln  ga 

oshirganda alohida olingan o’simlikda mahsuldor poyalar soni kamaysada 1 m

2

 da 

mahsuldor poyalar soni oshdi. Bu tup qalinligini oshganligi hisobiga to’g’ri keladi 

(3.4-jadval).  

Ammo,  ekish  me’yorlarini  gektariga  2,5  mln  dan  5,5  mln  ga  oshirganda 

alohida olingan o’simlikdagi va 1  m

2

 dagi mahsuldor poyalar soni kamayib bordi. 

Ekish  me’yori  gektariga  3,5  mln  urug’  bo’lganda  Mavlono  va  Temur  navlarida 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

 

45

mahsuldor tuplanish bir o’simlikda va 1 m

2

 da muvofiq holda 1,46; 1,39 va 414,5; 

393,1 dona bo’ldi. Bu ko’rsatkichlar gektariga 2,5 mln dan 5,5 mln ga oshirilganda 

Mavlono  va  Temur  navlarida  navlarga  muvofiq  aloxida  o’simlikda  0,13;  0,05 

donaga kamayib, mahsuldor poyalar 262,9 va 269,3 donaga oshdi (3.4-jadval).