3. arpaning o’sishi, rivojlanishi va hosildorligiga ekish me’yorlari va chuqurliklariining ta’siri doc

Quruq  moddaning  to’planishi  va  fotosintez  sof  mahsuldorligi. 

O’simliklarning  o’suv  organlarining  mahsuldorligiga  tashqi  muxit  omillari: 

yorug’lik,  issig’liq,  namlik,  oziqa  elementlarining  yetishmasligi  kuchli  ta’sir 

ko’rsatadi.  Ushbu  omillarning  yetishmasligi,  o’simlikda  quruq  moddaning 

tuplanish  jadalligini  pasaytiradi,  bu  esa  ekinlarning  hosilini  kamaytirib  yuboradi 

(Nichiporovich, 1956). 

O’suv  jarayonida  o’simliklarning  quruq  modda  to’plashi  hosildorlikni 

belgilaydi.  O’simlik  rivojlanish  fazalari  bo’yicha  sutka  davomida  quruq 

moddaning to’planishi barg yuzasi va fotosintez sof mahsuldorligiga bog’liq holda 

o’zgarib turadi. 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

 

53

I.S.Shatilov  (1979),  D.T.Tooming,  T.X.Taamets  (1984)  ma’lumotlariga 

ko’ra,  boshoqli  ekinlarning  maksimal  quruq  modda  to’plashi  boshoqlash  fazasiga 

to’g’ri  keladi.  Bizning  tajribalarimizda  ekish  me’yorlarining  ortib  borishi  bilan 

gullash  fazasigacha  quruq  moddalarning  to’planishi  ham  ko’payib  bordi.  Faqat 

gullash  fazasiga  kelib  ekish  me’yori  gektariga  2,5  mln  dona  unuvchan  urug’ 

ekilganda quruq moddani to’planishi 50,6 dan 54,1 s/ga kamaydi. Bu asosan siyrak 

ekilgan  o’simliklarni  kuchli  tuplanishi  poyalarning  qalinlashishi  va  pastki 

barglarining sarg’ayib qurishi bilan bog’liq. 

Tajribalarimizda  kuzgi  arpa  o’simligida  quruq  moddaning  eng  ko’p 

to’planishi  hamma  me’yorlarida  donning  mum  pishishi  fazasiga  to’g’ri  keldi. 

Keyin barglarning qurishi, tushib ketishi, shuningdek plastik, oziq  moddalarni  yer 

ustki organlaridan ildizga oqib o’tishi tufayli quruq moddani to’planishi kamayishi 

kuzatildi. 

Fotosintez  sof  mahsuldorligi  faqat  o’simlik  assimilyasiya  apparatining 

kattaligiga  emas,  balki  uning  ishlashini  davomiyligiga,  barglar  ishining 

intensivligiga bog’liq bo’ladi (Nichiporovich va boshq., 1961). 

O’suv  davrida  o’simliklardagi  fotosintez  sof  mahsudorligi  (FSM)  o’zgarib 

turdi,  o’simlik  rivojlanishining  boshlarida  u  yuqori  bo’lmadi,  keyinchalik  asta-

sekin  gullash  fazasigacha  ortib  bordi.  Gullash  fazasidan  mum  pishish  fazasigacha 

fotosentiz sof mahsuldorligi kamayib bordi. 

Boshoqlash  fazasida  kuzgi  arpa  ekilgan  maydonda  eng  katta  barg  yuzasi 

kuzatildi.  Ammo,  bu  davrda  fotosintez  sof  mahsuldorligi  naychalash  fazasiga 

nisbatan  kam  bo’ldi  (3.9-jadval).  O’simlik  tup  qalinligining  oshib  borishi  bilan 

fotosintez  sof  mahsuldorligi  kamayib  bordi.  Kuzgi  arpaning  Mavlono  va  Temur 

navlarida  fotosintez  sof  mahsuldorligi  ekish  me’yori  gektariga  2,5mln  urug’ 

ekilganda  navlarga  muvofiq  holda  4,70;  4,50  bo’lsa  ekish  me’yori  55  mln  urug’ 

bo’lganda 3,41;3,20 g/m

2

 x sutka bo’ldi. 

Boshoqlash  fazasida  eng  yuqori  fotosintez  sof  mahsuldorligi  gektariga  2,5 

mln  dona  unuvchan  urug’  ekilganda  kuzatildi.  Ekish  meyorlarini  oshirib  borish 

bilan fotosintez sof mahsuldorligi kamayib bordi.  

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

 

54