3. arpaning o’sishi, rivojlanishi va hosildorligiga ekish me’yorlari va chuqurliklariining ta’siri doc


Download 410.25 Kb.
Pdf ko'rish
bet3/49
Sana08.01.2022
Hajmi410.25 Kb.
#249240
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   49
Bog'liq
arpaning osishi rivojlanishi va hosildorligiga ekish meyorlari va chuqurliklariining tasiri

ISHLAB CHIQARISHGA TAVSIYALAR……..………….………...  71 

 

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI...........................  72 

 

ILOVA……..............................................................................................  79 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com



 

3

KIRISH 

 

Dissertasiya  mavzusining  asoslanishi  va  uning  dolzarbligi.  G’allachilik 

o’simlikshunoslikning  asosiy  tarmog’i  bo’lib  aholini  oziq-ovqat,  chorvachilikni 

yem-xashak,  sanoatni  xom  ashyo  bilan  ta’minlaydi.  Shuning  uchun  O’zbekiston 

respublikasida don ishlab chiqarishni ko’paytirish qishloq xo’jaligining eng muhim 

muammolaridan  biri  hisoblanadi.  Mamlakatimiz  mustaqillikka  erishgandan  keyin 

Prezidentimiz  rahbarligida  qishloq  xo’jaligi  sohasida  chuqur  islohotlar  o’tkazildi. 

Shu  jumladan,  g’allachilikni  rivojlantirish  bo’yicha  Prezidentimiz  va  O’zbekiston 

hukumati tomonidan qarorlar qabul qilindi. 

Respublikamiz  Prezidenti  I.A.Karimovning  «O’zbekiston  uchun,  xalqimiz 

uchun  iqtisodiy  mustaqilligimizga  erishishda  g’allaga  bo’lgan  ehtiyojimizni  o’z 

kuchimiz bilan qondirishning ahamiyati  haqida ortiqcha  gapirishning  hojati  yo’q» 

(2003)  deb  ta’kidlagan  teran  ma’noli  so’zlari  zamirida  g’allaning  Respublikamiz 

hayotida nechog’lik ahamiyatga ega ekanligini to’la tasavvur qilish mumkin. 

O’zbekiston  Respublikasi  don  mustaqilligiga  erishdi  va  2013  yilga  kelib  7 

mln  610  ming  tonnadan  ortiq  don  yetishtirildi  va  o’rtacha  hosildorlik  55  s/ga  ni 

tashkil  etdi.  Sug’oriladigan  yerlarda  1991  yili  boshoqli  don  ekinlarining  o’rtacha 

hosildorligi  22 s/ga bo’lgan. Mustaqillik  yillari davomida  hosildorli 2,5 barobarga 

oshdi. Shu yillar mobaynida boshoqli don ekinlari ekin maydoni 24,0 mingdan 1,3 

million gektarga kengayishi evaziga amalga oshirildi. 

O’zbekiston  Respublikasi  mustaqillikka  erishgandan  keyin  hukumat 

tomonidan  qishloq  xo’jaligining  asosiy  tarmog’i  bo’lgan  g’allachilikni 

rivojlantirishga katta e’tibor berildi. Ayniqsa, sug’oriladigan yerlarda boshoqli don 

ekinlarining  hosildorligini  oshirish, sug’oriladigan yerlardan samarali  foydalanish, 

yetishtirish  texnologiyasini  takomillashtirish  bo’yicha  soha  mutaxassislari  oldiga 

katta vazifalar qo’yildi. 

Arpa don muammosini hal qilishda va mustahkam oziqa bazasini yaratishda 

muhim  ahamiyatga  ega.  Arpaning  somoni,  to’poni  oziqa  sifatida  foydalaniladi  va 

uning  oziqaviy  qimmati  javdar  hamda  bug’doynikidan  ustun.  Arpaning  somonida 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com




 

4

hazmlanadigan  oqsil  miqdori  javdarnikidan  3,5  barobar  ko’p,  oziqa  birligining 



miqdori javdar, suli hamda bug’doynikidan yuqori. 

Donida 13 % suv, 15  % protein, 14,4 % oqsil, 4 %  yog’, 3,3 % kletchatka, 

2,6 % kul  va 62,1 %  AEM  mavjud. 1 kg arpa donida 1,28 oziqa birligi, 81-100  g 

hazmlanadigan oqsil, 1 kg somonida 0,36 oziqa birligi hamda 10 g hazmlanadigan 

oqsil saqlanadi. 

Arpa  donida  almashtirilmaydigan  aminokislotalarning  hammasi,  shu 

jumladan 2,5-2,9% lizin mavjud (G’.Q.Qurbonov, 1981). Shu bilan birgalikda arpa 

doni  va  somonida  temir,  fosfor,  kalsiy,  kaliy,  magniy,  kremniy  tuzlari,  oz 

miqdorda  yod  va  boshqa  mikroelementlar  bor.  Arpa  to’ponini  mollarga  berishda 

ularni  bug’lab  yoki  qaynatib  olish  kerak,  sababi  qiltiqlari  tishli  bo’ladi  va  ular 

mollarni og’iz bo’shlig’ini jarohatlashi mumkin. 

Respublikamizning  don  balansida  arpa  muhim  o’rinni  egallaydi.  Uning 

donidan  arpa  yormasi,  perlovka  tayyorlanadi,  non  pishirish  sanoatida  arpa  uni 

javdar  va  bug’doy  uniga  qo’shiladi,  shuningdek  uning  donidan  medisina,  spirt 

sanoati, 

to’qimachilik, 

charmdo’zlik, 

qandolat 

sanoatida 

foydalaniladi 

(I.A.Minkevich, 1988). 

O’zbekiston  Respublikasi  mustaqillikka  erishgandan  keyin  sug’oriladigan 

yerlarda  boshoqli  don  ekinlar  ekiladigan  maydonlar  ko’paytirildi.  Sug’oriladigan 

yerlarda  kuzgi  bug’doy  bilan  bir  qatorda  kuzgi  arpani  ekish  ham  muhim 

ahamiyatga  ega.  Kuzgi  arpa  kuzgi  bug’doyga  nisbatan  10-15  kun  oldin  pishib 

yetiladi.  Kuzgi  arpa  o’suv  davri  qisqa,  O’zbekiston  sharoitida  jazirama  garmsel 

boshlanguncha  pishib  yetiladi  hamda  tuproq  qurg’oqchiligidan  kam  zararlanadi. 

Kuzgi, qishki, bahordagi namliklardan yaxshi foydalanadi. 

Kuzgi  arpa  bug’doy,  javdar,  tritikale,  suliga  nisbatan  qurg’oqchilikka, 

issiqlikka, sho’rga chidamliroq. Shuning uchun ayrim mintaqalarda arpa javdar va 

suliga nisbatan ko’p hosil beradi. 

Respublikamizning  sug’oriladigan  yerlarida  kuzgi  arpadan  mo’l  va  sifatli 

hosil  yetishtirishda  ekish  me’yori  va  chuqurligi  muhim  ahamiyatga  ega.  Ekish 

me’yori juda yuqori, qalin ekilgan kuzgi arpa yotib qoladi va turli kasalliklar bilan 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com




 

5

sezilarli  zararlanadi,  fotosintez  jarayoni  sekinlashadi,  hosilni  yig’ishtirib  olish 



qiyinlashadi,  hosildorlik  pasayadi.  Urug’lar  yuza  ekilganda  esa  tuplanish  tuguni 

yuza  joylashadi  va  o’simlik  qish  davrida  sovuqdan  zararlanadi,  siyraklashadi  va 

hosildorlik  pasayadi.  Shuning  uchun  kuzgi  arpani  Samarqand  viloyati  sharoitida 

optimal ekish me’yorlari va shunga  mos ravishda ekish chuqurligini aniqlash juda 

muhim ahamiyatga ega. 

Samarqand  viloyati  sharoitida  kuzgi  arpaning  ilmiy  asoslangan  yetishtirish 

texnologiyasining  yo’qligi  tufayli  ko’pgina  fermer  xo’jaliklarida  hosildorlik 

bug’doynikidan  past.  Buning  sabablaridan  biri  arpaning  sug’oriladigan  yerlarda 

ilmiy  asoslangan  yetishtirish  texnologiyasi,  jumladan  ekish  me’yori  va  chuqurligi 

uyg’unlashgan  holda  o’rganilmagan.  Shuning  uchun  kuzgi  arpa  hosilining 

shakllanishiga  ekish  me’yorlari  va  chuqurligini  uyg’unlashgan  holda  ta’sirini 

o’rganish,  eng  maqbul  ekish  me’yori  va  chuqurligini  aniqlash  hamda  ishlab 

chiqarishga tavsiya berish g’allachilikdagi eng dolzarb muammolardan biridir. 


Download 410.25 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   49




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling