3. arpaning o’sishi, rivojlanishi va hosildorligiga ekish me’yorlari va chuqurliklariining ta’siri doc

3.9-jadval 

Arpa navlarining fotosintez sof mahsuldorligi, g/m

2

 x sutka (2013-2014 yy) 

Ekish 

me’yori, mln 

urug’/ga 

Rivojlanish fazalari 

O’rtacha 

vegetasiya 

davrida 

tupla-

nish 

naycha-

lash 

boshoq-

lash 

gullash 

sut 

pishish 

mum 

pishish 

Mavlono 

2,5 

- 

4,70 

3,82 

6,83 

4,51 

3,10 

4,59 

3,5 

- 

4,65 

3,70 

4,76 

4,01 

2,23 

3,87 

4,5 

- 

4,57 

3,51 

4,25 

3,81 

2,00 

3,63 

5,5 

- 

3,41 

3,30 

3,91 

3,52 

1,82 

3,19 

Temur 

2,5 

- 

4,50 

3,69 

6,62 

4,44 

2,97 

4,44 

3,5 

- 

4,42 

3,56 

4,51 

3,90 

2,10 

3,69 

4,5 

- 

4,34 

3,34 

4,01 

3,62 

1,82 

3,42 

5,5 

- 

3,20 

3,13 

3,52 

3,40 

1,65 

2,98 

 

Gullash  fazasida  eng  yuqori  fotosintez  sof  mahsudorligi  ekish  me’yori  2,5 

mln  bo’lganda  navlarga  muvofiq  holda  6,83;  6,62  va  3,5  mln  bo’lganda  esa 

muvofiq holda 4,76; 4,51 g/m

2

 x sutka bo’lishi kuzatildi. Ekish me’yorini gektariga 

4,5 va 5,5 mln ga oshirish fotosintez sof mahsuldorlikning kamayishiga olib keldi. 

Keyingi  rivojlanish  fazasida  sut,  mum  pishishda  fotosintez  sof  mahsuldorligi 

kamayib bordi. 

Tajribalarimizda  fotosintez  sof  mahsuldorligi  kuzgi  arpani  o’suv  davrida 

4,59 dan 2,98 g/m

2

 x sutkaga o’zgardi. 

 

3.3.  Arpa  navlarining  hosil  strukturasi,  hosildorligi  va  hosil  sifatiga 

ekish me’yorlarining ta’siri 

 

Hosil strukturasi. Arpa hosilining asosiy ko’rsatgichlaridan biri boshoqdagi 

boshoqchalar va undagi mavjud donlarning sonidir. Arpa boshog’idagi donlar soni 

o’simlikning  nam  bilan  ta’minlanishiga,  mineral  oziqlanishiga,  yorug’likka, 

haroratga,  yirik  urug’larning  ekilishiga,  ekish  muddatlari  va  me’yorlarga, 

ekinzorning  begona  o’tlardan  tozalanishiga,  navning  biologik  xususiyatlariga 

bog’liq bo’ladi. 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

 

55

Tuplanish  naychalash  yoki  boshoqning  shakllanishi  davrida  namlik  yoki 

oziq  elementlarining  yetishmasligi  boshoqchalar  va  boshoqdagi  donlar  sonini 

kamaytiradi. Bu ko’rsatgichga ekish me’yorlari ham ta’sir ko’rsatadi. 

Arpa o’simligi oziqlanish maydonining (ekish me’yorining kamayishi) oshib 

borishi  bilan  boshoqdagi  don  sonining  ko’payishi,  aksincha  ekish  me’yorining 

ortishi (oziqlanish maydonini kamayishi) boshoqdagi boshoqchalar, boshoqdagi va 

boshoqchadagi  donlar  sonining  kamayishiga  olib  keladi.  Boshoqdagi  va 

boshoqchadagi  don  hamda  boshoqdagi  boshoqchalar  sonini  ekish  me’yorlarining 

oshib borishi bilan kamayishi boshqa tajribalarida ham aniqlangan. 

Bizning  tajribalarimizda  arpaning  Mavlono  va  Temur  navlarida  ekish 

me’yorlari  gektariga  2,5  mln  dan  5,5  mln  gacha  oshib  borishi  bilan  boshoq 

uzunligi,  boshoqchalar  va  boshoqchalardagi  donlar  soni  kamayib  bordi.  Hamma 

ekish  me’yorlarida  Mavlono  navining  boshoqlarining  uzunligi  Temur  naviga 

nisbatan uzun ekanligi aniqlandi (3.10-jadval). 

3.10-jadval