3 Asosiy qism bob. Graduonimiya haqida ma’lumot

Mavzuning o’rganilganlik darajasi Umum ta’lim maktablarining ona tili vaakademik litseylarning hozirgi o‘zbek adabiy tili darslarida “Morfologiya”bo’limini, shu bilan birga undov, taqlid so‘larini izchil kurs sifatida o‘qitishjuda katta ta’limiy ahamiyatga ega. Bu bo’limni o‘qitishning ta’limiy ahamiyatishundaki, o‘quvchilar tilning asosiy birligi – so‘z turkumlari haqidagi ta’limotbilan tanishadilar¹. Zero, morfologiya tilning barcha bo‘limlari bilan uzviy bog‘liqbo‘lib, shu bo‘limlarni o‘qitishda izchillik bilan amalga oshiriladiUzoq yillar davomida so’zlararo ma‟noviy sistem munosabatlar manodoshlik va zid ma’nolilikni o’rganish bilancheklanib qoldi. Keyingi paytlarda bu xil munosabatlar doirasi giponimik¹ munosabatlarni ajratish bilan kengaytirildi va graduonimik kabi ma‟no munosabat turlari ham lisoniy-lug’aviy tizimda mavjudligi taxmin etildi. Tadqiqotimiz shulardan graduonimik munosabatlar masalasini o’rganishgabag’ishlanadi.
Prezidentimiz Islom Karimov ta’kidlab o’tganlaridek : “Istiqlol yillarida o’zbek tilining qo’llanishi doirasi amalda nihoyatda kengaygani, uni ilmiy asosda rivojlantirishga qaratilgan tadqiqotlar, tilimizning o’ziga xos xususiyatlariga bag’ishlangan ilmiy va ommabop kitoblar, o’quv qo’llanmalari, yangiyangilug’atlarko’plabchopetilayotganjamiyattafakkuriniyuksaltirishga o’zhissasiniqo’shmoqda”²O‘zbektilidafe‟llardagilug’aviy graduonimiyaham ona tilimizning yangi yangi qirralarini ko’rsatib berishga xizmatqiladi.
Prezidentimiz Islom Karimov: “Ma’lumki, o’zlikni anglash, avlodlar o’rtasidagima’naviybog’liqliktilorqalinamoyonbo’ladi.Jamikiezgufazilatlar inson qalbiga, avvalo, ona allasi, ona tilining betakror jozibasi bilan singadi. Ona tili- bu millatning ruhidir”³- deb ta‟kidlaganlaridek, tilda har birmillatning o’zligi ruhi namoyonbo’ladi.
Bizgama’lumki,xalqimizo’ziningboyvako’xnatarixiga,madaniyati va ma’naviyatiga, san‟ati va adabiyotiga ega bo’lib, ming yillar davomida shakllanib, rivoj topib kelmoqda. Bunday tarix va merosga ega o’zbek xalqining orzu umidlari, urf-odat va ananalari, qadriyat va qarashlari, madaniyati va ma’naviyatibetakrorvajozibalitilidayashab,avloddan-avlodgao’tibkelmoqda. Ulug’ allomalarimizta’kidlaganidektildamillat,uningorzu-umidlariyashaydi.





¹Сафарова Р. Гипономия в узбекском языки. Кд. – Ташкент, 1990
² Karimov I. Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch.- Toshkent: ma’naviyat 2008. B.86
³ Karimov I. Yuksak ma’naviyat- yengilmas kuch.- Toshkent: ma’naviyat,2008.-B.85
Tilda til egalarining butun borlig’i mujassam tarzda namoyon bo’ladi. Ulug’ va oqil dono ajdodlarimizning buyuk kashfiyot, pand-nasihat va hikmatli so’zlari, hayot haqidagi qarash va saboqlari, barkamollikka undovchida’vatlari ana shu tilimiz orqali bizgacha yetibkeladi.
Bugungi kunda o’zbek tilida fe‟l leksemalarining darajalanishini o’rganish, talqin etish kerakligi sezilmoqda. Chunki o’zbek tilining so’z boyligi har bir so’zning o’z o’rnida qo’llanishi so’zlardagi joziba va betakrorlikni ta’minlaydi.
Fe’llardagi darajalanish ma’no nozikliklarini ko’rsatish bilan bir qatorda tilimiz boyligini ham yana bir bor ko’rsatib berishga xizmat qiladi.