3. Auditorlik standartlari tarkibi

Auditorlik standartlarining asosini tashkil etuvchi tamoyillar
Amerika Qo'shma Shtatlarida audit standartlari tarixan o'n umumiy qabul qilingan audit standartlari (odatda o'n standartlar deb ataladi) moliyaviy hisobotlar auditi uchun poydevor bo'lib xizmat qilgan. Ayni paytda, PCAOB standarti bu o'n standartlarni birlashtiradigan standart tashkil etdi. AICPA etti tamoyillari bilan o'n standartlari o'rnini almashdi. Tahriran audit standartlari farqi bo'lsa-da, asosiy maqsad audit sifatli tarzda amalga oshirilishi kerak.
1. Majburiy tayyorgarlik va mahoratlilik. Auditor tekshirish o’tkazishda maxsus texnik tayyorgarlikka va auditorlarning professional xulq sifatlariga ega bo’lishi kerak.
2. Mustaqillik. Har qanday vazifani bajarishda auditor yoki auditorlar mustaqil bo’lishi shart.
3. Majburiy malakaviy ziyraklik. Tekshirishni o’tkazishda va xulosani tayyorlashda auditordan professional ziyraklik talab etiladi.
Ob’ektlarning ish standartlari:
1. To’g’ri rejalashtirish va nazorat. Ishni auditorlik tekshiruvi muvofiq holda rejalashtirilishi lozim, agarda auditorning yordamchilari mavjud bo’lsa, ularning faoliyatini nazorat qilib borish lozim.
2. Ichki nazorat tizimini tushunishning etarliligi. Auditor auditorlik tekshiruvining ko’lami va unga sarflanadigan vaqtni to’g’ri belgilash maqsadida ichki nazorat tizimiga etarlicha baho berishi shart.
3. Zarur dalillarning etarli miqdori. Auditorlik hisoboti haqida fikr tayyorlash uchun tekshirish, so’roq, kuzatish va tasdiq usullari orqali etarli hajmda dalillar yig’ish.
Auditning umumiy malaka va etika standartlari:
Xulosa standartlari:
1. Hisobotning GAAP bilan mos tushishi. Xulosada moliyaviy hisobotning buxgalteriya hisobining umumqabul qilingan tamoyillarga mos kelishi haqida ma’lumot keltirib o’tiladi.
2. GAAP qoidalariga amal qilinmaydigan holatlar. Xulosada o’tgan yillar nuqtai nazaridan hisobot yilida ko’zda tutilmagan holatlar mavjudligi aniqlanishi kerak.
3. Ma’lumotlar bilan yoritib berishning etarliligi. Moliyaviy hisobotdagi axborot to’liq adekvat holda yoritib berilishi lozim, agarda xulosada boshqa holatlar ko’zda tutilmagan bo’lsa.
4. Moliyaviy hisobot haqida fikrning to’liq bayon etilishi. Xulosa moliyaviy hisobotning to’liqligi haqida fikrni yoki fikrning mavjud emasligi haqida tasdiqni o’z ichiga olishi kerak.
Agarda yakuniy xulosa berilmagan bo’lsa, mos keluvchi tamoyillar bilan inobatga olish kerak. Auditorning ismi moliyaviy hisobot bilan bog’liq barcha hollarda xulosada auditorlik tekshiruvining aniq shakldagi turi bayon qilinishi shart, agarda bu ko’zda tutilgan bo’lsa, shuningdek, auditor o’z zimmasiga oladigan mas’uliyatning darajasi haqida fikr bildirib o’tishi kerak. AICPA o'n standartlari o'rniga, auditda yetakchi etti asosiy tamoyillarni ishlab chiqdi. Ularning o'ziga xos tamoyillari to'rt kategoriya bo’lib, ular quyidagilar:
Auditning umumqabul qilingan standartlari
To’g’ri rejalashtirish va nazorat. Ichki nazorat tizimini tushunishning etarliligi. Zarur dalillarning etarli miqdori.
Ob’ektlarining ish standartlari
Hisobotning GAAP bilan mos kelishi. GAAP qoidala riga amal qilin maydigan holat lar. Ma’lumotlar bilan yoritib berishning etarliligi. Moliyaviy hisobot haqida fikrning to’liq bayon etilishi.
Majburiy tayyorgarlik va mahoratlilik. Mustaqillik. Majburiy malakaviy ziyraklik.
Xulosa standartlari Umumiy malaka va etika standartlari
1. Auditning maqsadi foydalanuvchilar uchun moliyaviy hisobotning ishonch darajasini oshirishdan iborat. Auditor moliyaviy hisobot bo`yicha xulosa bildirganda bu maqsadga erishiladi.
2. Audit bu menejment tayyorlangan moliyaviy hisobotlar, moliyaviy hisobotlar ustidan ichki nazoratni ta’minlash, va auditor uchun tegishli axborot bilan ta’minlash va auditorga foydalanishga ruxsat bulishiga asoslangandir. Majburiyatlar
3. Auditorlar tegishli vakolat va imkoniyatlarini saqlab qolish uchun audit davomida professional shubha va axloqiy talablarga rioya qilish kerak Taqdim etish
4. Auditor moliyaviy hisobotlardagi muhim xato mavjud bo’lganda sabablarini bilishi lozim.
5. Asosli sabablarini olganda auditor rejalashtirish va kuzatishi, muhimlik darajasini aniqlashi, jiddiy xatolarni riskini aniqlashi, audit dasturini tuzish va amalga oshirish uchun risklarni baholashi.
6. Auditda auditor moliyaviy hisobotlarda mavjud jiddiy xatolar haqida mutlaq ishonch bilan ta'minlash imkoniyatiga ega bo’lmagan tabiiy cheklovlar mavjud. Hisobot
7. Auditor to’liq izholay olmagan fikrini moliyaviy hisobotda jiddiy xatolik bo`yicha auditorlik xulosasida bildiradi jadval Auditorlik xulosasini shakllantirish jarayoni har bir bosqichning harakatlari Auditorlik xulosasini shakllantirish jarayoni etapi Etap doirasidagi harakatlar I bosqich. Mijoz jalb qilish qilish va uzluksizlikni ta’minlash uchun qaror qabul qilish

• 
  Audit uchun zamin hozirlash
  
• 
  Mijoz bilan umumiy audit tushunchasini rivojlantirish
  

II bosqich. Riskni baholashni amalga oshirish

• 
  Muhimlikdarajasi va risklarni baholash
  
• 
  Aniqlangan risklarga javob berish
  

III bosqich. Ichki nazoratning samarali ishlashi bo’yicha dalil to`plash

• 
  Agar mavjud bo’lsa nazorat testini tanlash
  
• 
  Agar mavjud bo’lsa nazorat testini bajarish
  
• 
  Agar mavjud bo’lsa nazorat testi natijlarini hisobga olish
  

IV bosqich. Hisob yozuvlari bo’yicha mohiyatan dalillar to’plash, axborotni ochib berish va tasdiqlash

• 
  Mustaqil jarayonlarga tegishli amallarni bajarish
  

V bosqich. Auditni yakunlash va auditorlik xulosasini tuzish

• 
  Auditorlik tekshiruvni yakunlash
  
• 
  Xulosa turini aniqlashtirish
  

Auditor sifatida faqat bir tashkilotning moliyaviy hisoboti auditni amalga oshirish mumkin, yoki tashkilot moliyaviy hisobotlari auditi va moliyaviy hisobotlarni ustidan ichki nazorat integratsiyasini amalga oshirish mumkin. Kompleks audit AQShda yirik aktsiyadorlik kompaniyalari uchun talab qilinib, uning asosiy tamoyillari har qanday moliyaviy hisobotlar auditi uchun amal qiladi. "Kompleks auditning ijobiy tomoni” amaliy auditda ko'rsatilishicha, moliyaviy hisobot auditi va ichki nazorat integratsiyasi auditda samaradorlikka olib keladi. Audit xulosasini shakllantirish jarayoni asosan moliyaviy hisobot auditi va kompleks audit uchun bir xil bo'ladi. Biroq, kompleks auditda auditor moliyaviy hisobot ustidan ichki nazorat tizimining samaradorligi fikrini beradi va moliyaviy hisobotlar bo`yicha xulosa berishda qo'shimcha audit ishini amalga oshiradi. Xususan, mijozning balans sanasidagi ichki nazorat tizimida jiddiy xatolik mavjud bo’lganda auditorning amalga oshiradigan ishi ortadi. Audit xulosasini shakllantirish jarayonining muhim jihati mijozning ichki nazorat tizimi va moliyaviy hisobotlar bilan bog'liq majburiyatlari hisoblanadi. Bu munosabatlar rejalashtirish va audit o'tkazish uchun muhim ahamiyatga ega. Auditorlik xulosasini shakllantirish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:
I bosqich. Mijoz jalb qilish qilish va uzluksizlikni ta’minlash uchun qaror qabul qilish
II bosqich. Riskni baholashni amalga oshirish
III bosqich. Ichki nazoratning samarali ishlashi bo’yicha dalil to`plash
IV bosqich. Hisob yozuvlari bo’yicha mohiyatan dalillar to’plash, axborotni ochib berish va tasdiqlash
V bosqich. Auditni yakunlash va auditorlik xulosasini tuzish. Har bir bosqich doirasida auditor moliyaviy hisobot auditi yoki kompleks auditini amalga oshirishda turli amallarni bajaradi. Ushbu amallar auditorlik kasbi, qonunchilik va professional javobgarlikka ta'sir qiladi. 6-jadvaldagi har bir amalni bajarishda, auditor sifatli professional faoliyat va axloqiy qarorlar qabul qilishni xoxlaydi.