3– laboratoriya ishi. Detallarning chiziqli va burchakli o‘lchamlarini o‘rganish Ishning maqsadi


Download 442.25 Kb.
Pdf ko'rish
bet2/3
Sana09.06.2023
Hajmi442.25 Kb.
#1466821
1   2   3
Bog'liq
3-labaratoriya ishi

Shtangen asboblar 
 
Asosiy shtangenasboblarga shtangensirkullar, shtangen chuqurlik 
o’lchagichlar, shtangen resmaslar va shtangen tisho’lchagichlar kiradi. 
Shtangen asboblarda hisoblash qurilmasi bo’lib chiziqli nonius 
hisoblanadi. Bu moslama shtangenasbob asosiy shkalasi bo’laklari 
oralig’ini kasirli miqdorlardagi kattaliklarini hisoblashga yordam 
beradi.
Nonius shkalasi bo’lagi oraliqligi a
1
, asosiy shkala bo’lagi 
oraliqliligidan a kattalikka (qiymatga) kichik bo’lib, agar nonius moduli 
1


bo’lsa bu kattalik nonius bo’yicha hisobot kattaligi deyiladi. 
Moduli 
2


bo’lganda nonius shkalasining bo’lagi a, shuningdek 
asosiy shkalaning ikki bo’lagiga qaraganda s kattalikka (qiymatga) 
kichik (kam) bo’ladi.
Bo’laklarining (shtrixlarining) nolinchi holatida asosiy shkala va nonius 
shkalasi 
bir-biriga 
to’g’ri 
keladi. 
Shu bilan birga nonius shkalasining oxirgi shtrixi shuning nonius 
shkalasi uzunligi e ni aniqlovchi asosiy shkala shtrixi bilan to’g’ri 
keladi.


O’lchashda nonius shkalasi asosiy shkalaga nisbatan siljiydi va shkala 
nolinchi shtrixning holati o’lchangan o’lchash kattaligiga teng bo’lgan 
shu siljish qiymatini aniqlaydi. 
1-shakl da nonius shkalasining nolinchi holati va turlicha noniuslar 
uchun o’lchanadigan o’lchamning hisoblash holati ko’rsatilgan. 
Hisoblash misolida ko’rinib turibdiki, agar noniusning nolinchi holati 
asosiy shkala shtrixlari (bo’laklari) oralig’ida joylashsa, noniusning 
bundan keyingi shtrixlari (bo’laklari) shuning asosiy shkala shtrixlararo 
oraliq holatini egallaydi. Ko’rinib turibdiki, nonius shkalasining 
bo’laklari asosiy shkala bo’laklaridan s (kattalikka) miqdoriga farq 
qilib, noniusning undan keyingi bo’laklari bundan oldingidan shuncha 
miqdorga yaqin joyllashgan. 
Noniusning qandaydir q shtrixi asosiy shkalaning istalgan shtrixiga 
to’gri kelishini ko’rsatadiki (punktir bilan ko’rsatilgan) bir butun bo’lak 
bo’yicha olinadigan hisob, asosiy shkala nolinchi shtrixi masofasi KS 
ga teng bo’ladi. 
Shunday qilib, nonius shkalasi bo’yicha o’lchanadigan o’lchash hisobi 
«A» asosiy shkala bo’yicha olingan butun bo’lak hisobi «N» bilan
noinus shkalasi bo’lagining kasrli qismlari yig’indisidan tashkil topadi, 
ya’ni:
A = N+KC 
Nonius va asosiy shkala parametrlari quyidagi tenglama orqali 
bog’langan (shakl 4 ga qarang)
s = a /p; s = 

* a = a; s = n (

*a-c); e = a (

*n-1) 
bu yerda e – nonius shkalasi uzunligi; 
n – nonius shkalasi bo’laklari soni; 
keltirilgan formulalar noniusni va nonius shkalasi bo’yicha olingan 
hisobotni hisoblashni bajarishga yordamlashadi. Odatda nonius 
shkalalarini bo’laklarga bo’lishda, nonius shkalasi bo’yicha hisoblash 
miqdori hisobga olinadi. Masalan, bunday, nonius shkalasida hisob 
miqdori s = 0,02 mm (4 shaklga qarang) 10 raqami yuzdan o’n mm, 
belgilanadi va


Mikrometr ko’rsatkichi 
2-shakl


Universal o’lchash priborlari 
a) shtangensirkul
1, 7 – lablari; 
2 – vint; 
3 – ramka; 
4 – shtanga; 
5 - chuqurlik o’lchagich; 
6 – nonius. 
b) shtangen chuqurlik o’lchagich 
1 – shtanga 
2 – gayka 
3 – vint 
4 – nonius 
5 – asosi 
6,8 - qisqichlar 
7,9 – ramkalar 
v) shtangenresmas 
1 – shtangen 
2,3 – ramkalar 
4 – asosi 
5 - qisqich 
6 – belgilash oyoqchasi 


Noniusning beshinchi bo’lagiga to’g’ri keladi; shkala bo’lagi 
oraliqligidan a kattalikka (qiymatga) kichik bo’lib, agar nonius moduli 

=1 bo’lsa bu kattalik nonius kattaligi deyiladi. Moduli 

=2 bo’lganda 
nonius shkalasining bo’lagi a, shuningdek asosiy shkalaning ikki 
bo’lagiga qaraganda s kattalik (qiymatga) kichik (kam) bo’ladi. 
Bo’laklarining (shtrixlarining) nolinchi holatida asosiy shkala va nonius 
shkalasi bir-biriga to’g’ri keladi.
Shu bilan nonius shkalasining oxirgi shtrixi, shuningdek nonius 
shkalasi uzunligi e ning aniqlovchi asosiy shkala shtrixi bilan to’g’ri 
keladi. 
O’lchashda nonius shkalasi asosiy shkalaga nisbatan siljiydi va shkala 
nolinchi shtrixining holati o’lchangan o’lchash kattaligiga teng bo’lgan 
shu siljish qiymatini aniqlaydi.
1-shakl da nonius shkalasining nolinchi holati va turlicha noniuslar 
uchun o’lchanadigan o’lchamning hisoblash holati ko’rsatilgan. 
Hisoblash misolidan ko’rinib turibdiki, agar noniusning nolinchi holati 
asosiy shkala shtrixlari (bo’laklari) oralig’ida joylashsa, noniusning 
bundan keyingi shtrixlari (bo’laklari) shuningdek asosiy shkala 
shtrixlararo oraliq holatni egallaydi. Ko’rinib turibdiki nonius 
shkalasining bo’laklari asosiy shkala 20 raqami noniusning o’ninchi 
bo’lagiga to’g’ri keladi va shunga o’xshash va boshqalar. 5-shakl da 
shtengensirkullarning turlicha tiplari ko’rsatilgan. Noniusi bo’yicha 
hisoblash miqdori 0,05 mm bo’lgan shtengensirkullarining ko’rsatish 
holatiga +0,05 mm dan hisob miqdori 0,1 mm bo’lganlariniki esa + 0,1 
mm dan oshmasligi kerak. 
Asbob shkalalarining o’lchash oralig’i 
Bo’linma miqdori 
Asbobning yaxlit o’lchash oralig’i 
3-shakl 



Download 442.25 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling