3-Lekciya. Таbiyg`iy resurslar. Аtmosfera hawasi ha`m oni pataslawshi derekler Reje: Таbiyg`iy resurslar klasifikaciyasi. Таbiyg`iy resurslardin` turleri

Atmosferanı qorg`aw. Atmosferanı qorg`aw maqsetinde nızamshılıq arqalı za`ha`rli zatlardın` konsentratsiyasının` salamatlıg`ına sezilerli ta’sir ko‘rsetpeytug`ın normativ shegarası belgilengen. Atmosferanı pataslandırmaw ushın janılg`ının` durıs janıwın ta`miyinleytug`ın a`sbaplar jaratılg`an bolıp, sanaat ka`rxanalarına hawanı tazalaytug`ın qurılmalar ornatıladı. Bunday qurılmalar hawanı tazalaw menen birge qoshımsha shiyki zat alıw imkanın beredi. Qurılmalar ja`rleminde janıwshı o`nimlerden qosımsha altıngu`girt, tsement zavodlarında tsement alıw mu`mkin. Alyuminiy zavodları trubalarına ornatılg`an filtrler hawanın` ftor menen pataslanıwının` aldın aladı.
Elektr energiya islep shıg`aratug`ın ıssılıq elektr stantsiyaları ha`m hawanı pataslandıradı. Joqarıdan ag`ıp tu`setug`ın suwdın` quwatı menen isleytug`ın gidroelektrostansiyalar, sonday-aq atom elektrostansiyalar ekologiyalıq jaqtan taza esaplanadı. Biraq 1987 jılda Ukrainadag`ı Shernobil AES da ju`z bergen halokat atom energiyasinan paydalanıwdın` qa`wipli ta`replerin ashıp berdi.
Atmosferanın` tazalıg`ın qorg`awda kem shıg`ındı shıg`aratug`ın, a`sirese shıg`ındısız texnologiyalardı islep shıg`ıw u`lken a`hmiyetke iye. Bunın` ushın avtomobiller konstruktsiyasın jaqsılaw, basqa janlıg`ı tu`rlerine (spirt, suyıltırılg`an gaz), o‘tiw, elektr quwatı ha`m quyash energiyasında isleytug`ın dvigateller oylap tabılıwı lazım. Qalalardı ko‘kelemzarlastırıw qala hawasın tazalawg`a ja`rdem beredi. Terekler hawadag`ı suyıq ha`m qattı bo`leksheler (aerozollar) di jutadı.
Suw ha`wizlerin qorg`aw. Suw ha`wizlerinin` pataslanbawı ushın u`y-ro‘zg‘ar ha`m sanaat shıg`ındıları mexanika, ximiyalıq ha`m biologiyalıq usılda tazalanadı. Biologiyalıq usıl organikalıq zatlardı mikroorganizmler ja`rdeminde bo`lekleniwden ibarat. Bunın` ushın suyıq shıg`ındı quramında mikroorganizmler bolg`an ılay menen toltırılg`an rezervuar arqalı o`tkeriledi. Mikroorganizmler fenollar, may kislotalar, spirtler, karbon suwlar, neft ha`m basqa o`nimlerdi bo`lekleydi.
Oqava suwlardı tazalaw barlıq mashqalalardı sheshiwge imkan bermeydi. Sonın` ushın ko`pshilik ka`rxanalar jan`a texnologiya-jabıq tsiklde islep shıg`arıwg`a o`tpekde. Jan`a texnologiyalıq protsessler suw sarıplanıwı keskin kemeyttiriwge imkan beredi.
Jer astı baylıqların qorg`aw organikalıq ha`m mineral resurslardı ısırap bolıwına jol qoymaslıq, olardan kompleks paydalanıwdan ibarat. Ma`selen, tas ko‘mir ko‘p mug`darda ko‘mir shan`ı halında ha`m shaxtalarda ju`z beretug`ın jang‘ınlarda ısırap boladı ha`mde neft qazıp alıwda ajralıp shıg`atug`ın gazler jandırıp jiberiledi. Rudalardan metallardı kompleks ra`wishde ajratıp alıw texnologiyasının` islep shıg`arılıwı qosımsha titan, kobalt, volfram, molibden sıyaqlı qımbatlı elementlerdi ajratıp alıwg`a imkan beredi.