3-ma’ruza. Adaptatsiyalar

Kserofit o’simliklar qurg’oqchilik sharoitini boshidan o’tkazish bo’yicha quyidagi tiplarga bo’linadi. Bu o’simliklar o’zlarida nam to’plash qobiliyatiga egadir. Masalan aloe, kaktus o’simliklari. Ularda suv kutikulalar va tuklar bilan qoplanishi barg va tanalarida yig’iladi. Sukkelent o’simliklarda suv bug’lanishi, fotosintez va o’sish juda sekin bo’ladi. Ular suv yo’qotishga juda chidamsiz. Sukkelentllarning ildiz sistemasi keng tarqalgan bo’ladi, ammo chuqurga ketmaydi. Sukkulent bo’lmagan o’simliklar. Bu o’simliklar o’zlarida ketadigan suv bug’lanish jarayonlariga qarab bir necha guruhga bo’linadi:

• Kserofit o’simliklar qurg’oqchilik sharoitini boshidan o’tkazish bo’yicha quyidagi tiplarga bo’linadi. Bu o’simliklar o’zlarida nam to’plash qobiliyatiga egadir. Masalan aloe, kaktus o’simliklari. Ularda suv kutikulalar va tuklar bilan qoplanishi barg va tanalarida yig’iladi. Sukkelent o’simliklarda suv bug’lanishi, fotosintez va o’sish juda sekin bo’ladi. Ular suv yo’qotishga juda chidamsiz. Sukkelentllarning ildiz sistemasi keng tarqalgan bo’ladi, ammo chuqurga ketmaydi. Sukkulent bo’lmagan o’simliklar. Bu o’simliklar o’zlarida ketadigan suv bug’lanish jarayonlariga qarab bir necha guruhga bo’linadi:
• Haqiqiy kserofitlar. Ularga shuvoq, itgunafsha va boshqalar misol bo’la oladi. Bu o’simliklarga xos xususiyatlaridan barglarinig nisbatan kichik bo’lishi hamda ularning erga osilib turishini ko’rsatish mumkin. Shuningdek, haqiqiy kserofitlar issiqqa chidamli bo’lib barglarning suv bug’lantirish darajasi past bo’ladi.Shiningdek,ular kuchli suvsizlanish holatiga chidamli bo’lib,hujayralarida osmotik bosim yuqori bo’ladi. lldiz bistemasi uncha chuqurga ketmagan holda bo’lib keng tarqalgandir.

Kserofitsimonlar. Bu tipga kserofitlarga yarim o’xshash o’simliklar kiradi. Masalan, marmarak va boshqa o’simliklar. Ularda suv bug’lantirish xossasi juda kuclli bo’lib, bu o’z navbatida juda kuchli ildiz sistemasi orqali vujudga keladi va ushlab turiladi. Ayrim hollarda kserofitsimon o’simliklar ildizi er osit suvlariga etib boradi. Bu o’simliklarga xos xususiyatlardan ularning suvsizlikka va havo qurg’oqchiligiga chidamsizligini ko’rsatib o’tish mumkin.

• Kserofitsimonlar. Bu tipga kserofitlarga yarim o’xshash o’simliklar kiradi. Masalan, marmarak va boshqa o’simliklar. Ularda suv bug’lantirish xossasi juda kuclli bo’lib, bu o’z navbatida juda kuchli ildiz sistemasi orqali vujudga keladi va ushlab turiladi. Ayrim hollarda kserofitsimon o’simliklar ildizi er osit suvlariga etib boradi. Bu o’simliklarga xos xususiyatlardan ularning suvsizlikka va havo qurg’oqchiligiga chidamsizligini ko’rsatib o’tish mumkin.
• Cho’l kserofitlar. Bu tipga cho’l boshoqli o’simliklari, jumladan, bedacha ko’z va boshqalar kiradi. Bu o’simliklar havoni haddan tashqari isib ketishiga chidamli bo’lib, yozgi yomg’ir suvlaridan juda yaxshi foydalanadilar. Ammo ular faqat qisqa tuproq qurg’oqchiligiga dosh bera oladilar.
• Poykilolkserofitlar. Bularga lishayniklar misol bo’ladi. Ular o’zlarida suv almashinuvini idora qila olmaydilar va ko’proq suv etishmagan hollarda tinchlik holatiga o’tishadi, ya’ni anabioz holatga. Qurib qolish davrini o’zlari uchun bezarar o’tqaza oladilar.
• Efimer o’simliklar. Ularning rivojlanish davri qisqa bo’lib, asosan yil fasllarining yomg’irli vaqtlariga to’g’ri keladi. Bu bilan ular qurg’oqchilik joylarda o’sishga moslashadilar.