3 ma'ruza. Gidrostatik mashinalar

4. Gidrostatik bosim kuchining qiya sirtiga ta’siri. Bosim markazi
Suyuqlik bilan to`ldirilgan idishni olaylik. Uning gorizonti bilan  burchak tashkil etgan qiya sirtda  yuzaga tushadigan bosimni aniqlaymiz.
O<sub>y</sub> – o’qini shunday yo`naltiraylik, u AB figuramiz yo`nalishi bo`yicha O_x o`qini unga tik yo`nalishda deb qabul qilaylik. Bu holda  sirtdagi kichkina d sirtgacha bo`lgan bosim kuchi quyidagicha aniqlanadi:



5-rasm.Bosim markazi.

Bu yerda h - suyuqlik ustunining bosimi
p₀ - erkin sirtdagi bosim

• 
  - yuzaga ta'sir qilayotgan to`la bosim kuchi
  

Shu bilan birga og`irlik, gidrostatik bosim kuchi

Demak, qiya yuzaga tushadigan bosim kuchi shu yuza sirti bilan uning og`irlik markaziga ta'sir qiluvchi bosimning ko`paytmasiga teng, gidrostatik bosim

va og`irlik bosim kuchi yig`indisiga teng bo`ladi.
5. Bosim epyurasi
Biror sirt yoki kontur bo`yicha bosimning taqsimlanishini ifodalovchi grafik usuli bosim epyurasi deb aytiladi.
Gidrostatikaning asosiy tenglamasiga asosan ya'ni sirtning eng pastki nuqtasida bosim eng katta miqdorga ega bo`ladi.
Demak, gidrostatik bosimning chuqurlik bo`yicha o`zgarishi chiziqli qonunga bo`ysinadi. Shu sababli tekis sirtga ta'sir etayotgan gidrostatik bosim ikkita nuqtaga ega bo`lishi kifoyadir.
Vertikal tekis sirtga ta'sir qilayotgan absolyut va og`irlik bosim epyurasini qurishni ko’raylik(1.12.1-rasm).

6-rasm.Bosim epyurasi
AB tekis vertikal devorga suyuqlik bosimi ta'sir qilyapti deylik, suyuqlikning chuqurligi H bo’lsin koordinataning boshlanishi O nuqta bo`lsin. Gorizontal tekislik bo`yicha vertikal o`qi bo`yicha chuqurlik h ni masshtab bo`yicha qiymatlarni qo’ysak va birinchi nuqtani suyuqlikning yuqori sathidan belgilasak, ya'ni h=0 va p<sub>abs</sub> = p<sub>0</sub>, ikkinchi nuqtani eng pastki nuqtasi qo`ysak, natijada trapetsiya shaklida O_abB absolyut bosim epyurasini hosil qilamiz.
Endi tekis sirtimiz AB vertikal bo`lmagan qiyalangan bo`lsa, u vaqtda gidrostatik bosim epyurasi quyidagicha qurilishi lozim. Koordinataning boshlanishi xuddi yuqorida ko`rganimizdek O nuqtadan boshlanadi, ya'ni qiyalangan vertikal sirtimiz AB bilan suyuqlikning yuqori sathi, bosim o`qi esa gidrostatik bosim yo`nalishi qiyalangan tekis sirt ABga normal yo`nalgan.
Yuqoridagilarga asosan gidrostatikaning asosiy tenglamasi quyidagi ko`rinishga ega bo`ladi, ya'ni, u vaqtda

Demak, va . U vaqtda l=0 va h=0 absolyut gidrostatik bosim quyidagi qiymatga ega bo`ladi. l=L bo`lsa,
Og`irlik gidrostatik bosimimiz