3-маруза. ИҚтисодий фаолият ва ишлаб чиқариш

Ishlab chiqarish imkoniyatlari egri chizig‘i

• Ishlab chiqarish imkoniyati deb - mavjud iqtisodiy resurslardan to‘laroq foydalanish evaziga eng ko‘p mahsulot ishlab chiqarish tushuniladi.
• U ishlab chiqarish imkoniyati chegarasini ifodalaydi.

• Shunday qilib turli variantlardan birini tanlash qolganlaridan voz kechishga yoki ularning miqdorini kamaytirishga olib keladi. Insonning butun hayoti tanlov asosida qanday qarorga kelishiga bog‘liq.
• Iqtisodiyot nazariyasi fanining asosiy vazifasi ham ana shu tanlovning eng maqbul yo‘llarini topib, to‘g‘ri qaror chiqarishni o‘rganishdir.

4. Ishlab chiqarish natijalari. Ishlab chiqarish funksiyasi

• Ishlab chiqarish omillari bilan uning natijalari o‘rtasidagi bog‘liqlik ishlab chiqarish funksiyasi deb ataladi.
• Ishlab chiqarish funksiyasi jalb qilingan omillarining, ya'ni sarflarning har birligi evaziga olingan mahsulot hajmini bildiradi
• Masalan, Ishlab chiqarish omillari yer /E/, kapital /K/ va ishchi kuchi /V/dan olingan mahsulotni /M/ dan iborat deb olsak, ishlab chiqarish funksiyasi
• M=F /E. K. V/ ko‘rinishni oladi.
• Ishlab chiqarish natijalari— turli darajada ishlab chiqarish xajmini tavsiflovchi ko‘rsatkichlardir:
• • korxona (firma) darajasida: yalpi mahsulot, yalpi daromad, foyda.
• • milliy iqtisodiyot darajasida: yalpi ichki mahsulot, sof milliy mahsulot, milliy daromad.

Ishlab chiqarish natijalarini tahlil qilishda umumiy, o‘rtacha va qo‘shilgan (keyingi) mahsulot tushunchalaridan foydalaniladi. Umumiy mahsulot - resurslarning mavjud darajasida ishlab chiqarilgan mahsulotning umumiy hajmi. O‘rtacha mahsulot -iqtisodiy resurslarning har birligiga to‘g‘ri keladigan mahsulot miqdori. Bu ko‘rsatkich mahsulotning umumiy hajmini alohida resurslar miqdoriga bo‘lish orqali aniqlanadi. Qo‘shilgan mahsulot — qo‘shimcha jalb qilingan iqtisodiy resurs, ya'ni ishchi kuchi va kapital hisobiga ishlab chiqarilgan mahsulot mikdori. Alohida olingan resurs evaziga qo‘shilgan mahsulot ma'lum darajaga borgandan keyin kamaya boshlaydi. Mana shu qo‘shilgan resurs unumdorligining pasayib borishini hisobga olib, marjinalistlar unumdorlikning kamayib borish qonunini kashf qilishgan. Ularning g‘oyasi bo‘yicha har bir keyingi qilingan xarajat yoki resurs oldingisiga qaraganda kamroq samara beradi va oqibatda uning hisobiga olingan o‘rtacha mahsulot ham pasayib boradi.