3-Ma’ruza Mavzu: Mahsuldor qatlamni ochish texnologiyalari

 
3.3.Quduqda quvurlarni teshish 
Quduqda ishlatish quvurlar tizmasini maxsuldor qatlamning kerakli 
chuqurlikkacha tushirilib sementlangan quduq tuzilishi kam xarajatliligi uchun 
ko’p qo’llaniladi. 
Maxsuldor qatlam otish natijasida teshik hosil qilish jarayoni teshish 
(perforasiya) jarayoni deb atalsa, teshishda qo’llaniladigan apprat perforotor deb 
ataladi. 
Mustahkamlovchi quvurlar tizmasi va sement xalqasida teshik hosil kilish 
uchun to’rtta usuldan foydalaniladi: 
O’qli, o’qsiz, torpedalash va suv qum aralashmasi bilan teshish. 
O’qli perfaratorlarning quyidagi turlari mavjud: 
1)Bir vaqtda otiladigan teshgichlar, bunda maxsuldor qatlamni teshish 
barcha o’qlar bir vaqtda otilib, maxsuldor qatlam teshiladi. Bu usul mustaxkam 
qalin qatlamli quduqlarda qo’llaniladi. 
2)O’klari ketma-ket otiladigan perfaratorlar, bunda birinchi o’q otilgandan 
keyin ikkinchi o’q otiladi. Bu usul mustahkamlovchi quvurlarni zararlanishi (yoriq 
hosil bo’lishi)ni oldini olish uchun qo’llaniladi. 
3)Terib otuvchi perfaratorlar bunda kerakli oraliklarni navbatma-navbat 
otish uchun qo’llaniladi. Bu usul kalin bo’lmagan qatlamlarni ochish uchun 
ishlatiladi. 
O’kli perfaratorlar 65,80 va 98 mm diametrda ishlab chiqariladi.Tizmani 
teshishda 11-12,7 mm li o’klardan foydalaniladi. O’kli teshgichning kamchilik 
tomoni barcha otishlar xar doim ham tizmni tesha olmaydi. Ayrim otishlarda 
energiyaning tezda yo’qatishi natijasida tizmani teshib o’tmaydi.O’kli 
perfaratorlarning markasi APX-84 va APX-98, PP3. 

---

Maxsuldor qatlamni ochishda torpedali teshish usuli yaxshi samara 
beradi. Unda snaryad yordamida teshiladi, snaryad maxsuldor qatlamni yorib 
kiradi va portlaydi g’ovak va yoriqlar hosil qiladi. TPK-22 va TPK-32 «torpednыy 
perfarotor Kolodyajnogo» markali perfaratorlar ishlatiladi.Perfaratorning tashqi 
diametri 100 mm bo’lib diametri 127 mm li quduqlarda qo’llaniladi. 
O’ksiz teshish usulida maxsuldor qatlam qumlyativ zaryad yordamida 
teshiladi. Portlashi natijasida hosil bo’lgan portlovchi modda tezligi 8000 m/s 
gacha bo’lib. 
O’ksiz perfaratorlar korpusli va korpussiz perfaratorlarga bo’linadi. 
Korpusli perfarator bir qancha zaryadlar joylashtirilgan germetik yopik korpusdan 
tashqil topgan bo’lib uni ko’p marta ishlatish mumkin. Korpusda qumlyativ 
zaryad, detanasiya hosil kiluvchi shnur va portlovchi patron joylashgan bo’ladi. 
Bunday perfaratorlar 10 va 20 zaryadli bo’lib markasi PK-103.
Korpussiz teshgichda xar- bir zaryad aloxida germetik kobik bilan 
mustaxkamlangan bo’lib, bu portlash vaktida yoriladi. Korpussiz perfaratorlar 
KPR-50, KPR-65, KPR-8 va KPR-100 markali turlari mavjud. 
Teshish usullarini tanlashda perfaratorlarni xususiyatlarini bilishimiz 
shart. O’ksiz perfaratorlarni qattiq tog’ jinslaridan tuzilgan quduqlarda ishlatish 
yaxshi natija beradi; o’kli perfarator- uncha qattiq bo’lmagan tog’ jinslaridan 
tuzilgan qatlamni teshishda qo’llaniladi.Snaryadli teshish usuli qattiq va kam 
o’tkazuvchan tog’ jinslarida qo’llash yaxshi natija beradi. Otilgan o’k va 
snaryadlar tizmani deformasiyalaydi va sement xalqa va qatlamlarda yoriq hosil 
qiladi.