3-маъруза. ҚУёш радиацияси ва радиация баланси режа

спектр деб ультрабинафша (

<0,40 мкм), 
инфрақизил (

0,76 мкм) қисмлардан иборат. 
Булар орасида кўринувчан спектрдаги бошқа 
ранглар жойлашган (2.1-расм).
Ўсимликлар 
физиологияси 
нуқтаи 
назаридан кўк деганда тўлқин узунлиги 400-
500 нм, сариқ-яшилда 500-600 нм, тўқ сариқ-
қизилда 600-700 нм га ва катта тўлқинли қизил 
деганда 700-760 нм тўлқин узунликли 
2.1-расм. Қуѐш спектрида 
қувватнинг тақсимланиши. 
1 
- 
атмосферанинг юқори 
чегарасида; 2 – Қуѐшнинг 35° 
баланликдаги ер юза қисмида; 
3 - Қуѐшнинг 15° баланликдаги 
ер юза қисмида. 

---

нурларни тушунилади. Биология ва ўсимликлар физиологиясида инфрақизил 
нурларни икки қисмга: қисқа тўлқинли инфрақизил нурлар (760-1100 нм) ва 
катта тўлқин узунликли (>1,1 мкм) қисмларга ажратилади. 
Ўсимликларнинг ҳаѐт фаолиятини таъминлайдиган жараѐнлар учун 
тўлқин узунлиги 4 мкм дан кичик бўлган қисқа тўлқинли радиация энг муҳим 
аҳамиятга эга. Қисқа тўлқинли радиациянинг ўсимликка биологик таъсирига 
қараб ультрабинафша (УБ) нурлар дейилади.
УБ 
радиация 
асосан 
ўсимликларнинг 
ўсиш 
жараѐнларини 
секинлаштириб таъсир қилади аммо яшил баргда ўтадиган фотосинтез 
жараѐнига таъсир этмайди, ҳосил таркибида витамин С нинг синтезланишига 
ѐрдам беради. 
Тўлқин узунлиги 

>1,1 мкм инфрақизил (ИҚ) радиацияни ўсимлик 
барглари ва пояларидаги сувни яхши ютади ва уларни яхшироқ иситиб 
баргнинг ҳарорати ортиб фотосинтез жараѐнларининг жадаллиги кучаяди. Бу 
дегани ўсимликка бавосита таъсир кўрсатиб, фотосинтез ўтиши учун ҳарорат 
шароитини яхшилайди ва ўсимликнинг ўсиши ва ривожланиш жараѐнларига 
ижобий таъсир қилади. 
Тўлқин узунликлари 0,35-0,75 мкм оралиғидаги радиацияни одатда 
физиологик радиация деб юритилади. Спектрнинг шу қисмидан алоҳида 
гуруҳ қилиб фотосинтетик фаол (актив) радиация ажратилади. 
Қуѐшдан Ерга тушадиган радиацияни тўғри радиация деб аталади. Ер 
билан Қуѐш орасидаги масофа жуда катта бўлганлигидан тўғри қуѐш 
радиациясини параллел нурлар оқими деб қараш мумкин. 
Қуѐш радиациясининг атмосферада ҳаво молекулалари, булут ҳамда 
бошқа турлича заррачаларда сочилгандан кейин ерга тушадиган қисмини