3-mavzu. Antik davr psixologiyasi

Antik davr psixologiyasi.

Reja:

• Antik davr psixologiyasida jon haqida materialistik ta’limotlarning asosiy holatlari.
• Antik materializmda «jon» haqidagi ta’limotlar.
• Antik materializm cho’qqisi, atomistik materializm.
• Jonning 8 qismi haqidagi stoiklar tasavvurlari. Ong haqida ta’limotlar.

Antik davr psixologiyasida jon haqida materialistik ta’limotlarning asosiy holatlari.

Antik davrning psixologik nazariyalari. Antik mutafakkirlar tomonidan to‘plangan ruh haqidagi ta’limot keyinchalik fanning shakllanishi uchun zamin yaratdi. Insonda jismoniy tanadan tashqari undan farqlanuvchi yana nimadir boriigi haqidagi tasavvurlar qadimdanoq mavjud bo‘lgan. Eng qadimgi davrlardayoq inson tush ko‘rish hodisasi orqali ayrim odamlarning noyob qobiliyatlari (masalan, ovdagi muvaffaqiyatlar) o‘lim va boshqa hodisalaming sabablarini tushuntirish- ga intilgan. Ammo dastlabki qarashlar mifologik harakterda edi. Lllar fikrlash orqali emas, ko‘r-ko‘rona ishonch vositasida egallanardi. Ruh haqidagi qarashlar ko‘pincha nafas bilan bog‘lanardi, ruhni esa uchar maxluq sifatida tasavvur etardilar. Psixologiya haqidagi fikrlar qadim zamonlardan beri mavjuddir. Ilk davrlarda psixologik xususiyatlarni jonning ishi deb tushuntirilgan. Jonning o‘zi esa odam tanasidagi max- sus ikkilamchi jism deb qaralgan. Bunday tasavvurlar «animizm» deb ataladi. 

Antik materializmda «jon» haqidagi ta’limotlar.

Geraklitdagi ruh uchqunlari keyinchalik demokrit (er.Av. 460-370-yillar) ning ta’limotida «olovli atomwlarga aylandi. Demokrit va uning ustozi levkipp (er. Av. 500-440) atomik materializm mizariyasini avval surdilar. Unga ko‘ra, barcha narsalar 2 ta asosdan- botinmas harakatchan, sharsimon yengii atomlardan va bo‘shliqlardan paydo bo‘ladi. Bu atomning eng harakatchanlari, ya’ni olov atomlari ruhni hosil qiladi.

«Bitta ilmiy isbotu dalilni qo'lga kiritish men uchun fors saltanatiga hokimlik qilishdan a’loroqdir», - degandi demokrit.

Antik materializm cho’qqisi, atomistik materializm.

Antik psixologiyaning eng yuqori cho‘qqisi aristotelning ruh jaqidagi mashhur ta’limoti hisoblanadi. Mashhur faylasuf gegel ivtganidek: «biz psixologiyada ega bo‘lgan yaxshi narsalar bu vistoteklan olgan narsalarimizdir». Aristotel «O dushe», ya’ni uon haqida» nomli traktida ruh muammosini sistemali o'rganishga bag‘ishlangan o‘z g‘oyalarini yoritib beradi.

Shimoliy gretsiya, stariga shahrida tabib oilasida tavallud topgan. Aristotel 17 yoshda platonga shogird bo‘lib tushgan. Ammo platonning qarashlari yo‘lidan bormadi. Aristotelga ko‘ra, ruh organik tananing shakli. Bu tanani aristotel quyidagi metafora bilan tushuntirdi, «agar ko‘z aiohida tirik mavjudot bo‘lsa, ko‘rish qobiliyati uning ruhi bo‘lar edi. Ko‘rish qobiliyatini yo‘qotgan ko‘z aslida ko‘z bo‘lmaydi, u faqatgina ko‘z degan nomni saqlab qoladi, xolos. Bunday nomni chizilgan yoki biror narsadan yasalgan ko‘zga ham berish mumkin. Tiriklik ruhsiz botmaydi. Ruh tanani tirik qilad'. Tananing barcha xususiyatlari - o‘sish, nafas olish, fikrlash asosida ruh turadi. Boshqacha aytganda, tana va boshqa organlar ruh xizmatidag; quroldir. «Tana ruh uchun mavjuddir», deb yozadi. Aristotel ruhj tanadan ajratib botmaydi», degan qat’iy xulosaga keldi. Aristotel barcha ruhning harakter va xususiyatlarini «entelexiya» degan maxsus tushunchaga birlashtiradi. Ruh harakat qilmaydi, tana harakat qiladi, lekin bunday tana ruhlidir. Shu tariqa aristotel platonning tana va ruh ajralishi, ruhning qismlarga botinishi haqidagi g‘oyasini o‘tkir tanqid qildi.

• O`zbеkiston Rеspublikasining «Ta'lim to`g`risida» gi Qonuni. Barkamol avlod – O`zbеkiston taraqqiyotining poydеvori. T., «Sharq», 1997 yil.
• Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. Barkamol avlod – O`zbеkiston taraqqiyotining poydеvori. T., «Sharq», 1997 yil.
• Karimov I.A. «O`zbеkiston XXI asrga intilmoqda» T., «O`zbеkiston» 1999 yil.
• Karimov I.A. Yuksak ma'naviyat – еngilmas kuch. –T.: “Ma'naviyat”, 2008. -176 b.
• Karimov I.A. O`zbеkiston mustaqillikka erishish ostonasida. –T.: O`zbеkiston, 2011. – 440 b.
• Prеzidеnt I.A.Karimovning “Yuksak bilimli va intеllеktual rivojlangan avlodni tarbiyalash – mamlakatni barqaror taraqqiy ettirish va modеrnizatsiya qilishning eng muhim sharti” mavzusidagi Halqaro konfеrеntsiyada so`zlagan nutqidan. – Toshkеnt, 2012 yil, 17 fеvral.