3-mavzu. Dala ekinlari va ularni guruhlarga bo’linishi, galla ekinlariga umumiy tavsif. Reja
Download 407.17 Kb. Pdf ko'rish
|
3-maruza
- Bu sahifa navigatsiya:
- Birinchi guruh Ikkinchi guruh
- Donning anatomik tuzilishi
|
Birinchi guruhga- bug`doy, arpa, javdar,suli
Ikkinchi guruhga- makkajo`uxori, jo`xori, sholi, tariq. I-II guruh g`alla ekinlarining asosiy xususiyatlari quyidagilar: Birinchi guruh Ikkinchi guruh — Donining qorin tomonida uzunasiga ketgan aniq ko`rinadigan egatcha bor — don bir nechta murtak ildizcha chiqarib unadi. — Boshog`ining pastki gullari yaxshi rivojlangan — Issiqqa kamroq talabchan — Namga ko`proq talabchan — Kuzgi va bahorgi shakllari bor. — Uzun kun o`simliklari. — dastlabki bosqichda tezroq unadi, 1. Donining qorin tomonida uzunasiga ketgan egatcha yo`q. 2. Doni bitta murtak ildizcha chiqarib turadi. 3. Boshog`ining yo`qori gullari yaxshi rivojlangan. 4. Issiqqa ko`proq talabchan 5. Namga kanroq talabchan 6. Faqat bahorgi bo`ladi. 7. Qisqa kun o`simliklari. 8. Dastlabki bosqichda sekinroq o`sadi. Birinchi guruh galla ekinlari doni Donning belgisi Bug`doy Javdar Arpa Suli Po`stliligi Goho po`stli, qipig`iga yopishmagan Ochiq Goho po`stli, qipig`iga yopishmagan Goho po`stli, qipig`iga yopishmagan Shakli Cho`ziq- ovalsimon, po`stli donlari odatda yaxlit boshoqda joylashgan Cho`ziq, asosi o`tkirlashgan Ellipsimon, cho`ziq, ikkala uchi o`tkirlashgan Cho`ziq, juda toraygan, doni duksimon Po`stining yuzasi Qirrali - Uzunasiga ketgan chiziqlari aniq ko`rinib turadi silliq Popugi Bor, ba`zan juda kam Bor Yo`q Bor Egatchasi Keng Chuqur Keng Keng Donning yuzasi Silliq Mayday burmali Silliq yoki, bir oz burmali Tukli Rangi Oq qaxrabo rang Yashil kulrang, goho sariq rang Po`stli don, sariq yoki qora Doni oq, sariq,jigarrang Ikkinchi guruh galla ekinlari doni Donning belgisi Makkajo`xori Oqjo`xori tariq Sholi Po`stliligi Ochiq Ochiq va p`ostli p`ostli p`ostli Shakli Yumoloq Yumaloq Yumaloq Choziq ovolsimon Po`stining yuzasi - Silliq yaltiroq Silliq yaltiroq, xira yaltiroq Uzunasiga ketgan qovurg`ali xira Kattaligi 6-20 4-6 2-3 6-10 Po`stining rangi - Oq, sariq, zarg`aldoq, qora Oq, mallarang zarg`aldoq, qizil. yashil Samonrang, Sariq, qizilrang Donning rangi Oq, sariq, qizil, goho ko`k Oq, mallarang zarg`aldoq, sariq Oq, qizil Donning anatomik tuzilishi : Galla ekinlari doni tuzilishiga ko`ra uchta asosiy qismdan iborat: -Po`st -Endosperm -murtak Qobig`ining tashqi qismi meva qobig`i deb ataladi, u ikki qatlamdan iborat bo`lib, tugunca devorlaridan hosil bo`ladi. Ichki qism ikki qatlam urug` qobig`idan iborat, bu qatlamlarurug` kurtakning ikkita qobig`idan rivojlanadi. Po`stli donda aytib o`tilgan qismlardan tashqari etli qobig` ham bo`ladi, u donni o`rab turadigan gul qobig`idan iborat. Po`st donning yuzasining 5-7 foizini tashkil etadi. Murtak asosida joylashgan bo`lib, alohida qismlardan, bo`lajak o`simlik kurtaklaridan iborat. Murtakda so`ruvchi yuzasi bilan endospermga taqalib turadigan qalqoncha bo`lib, shu qalqoncha endospermdan murtakka oziq moddalar o`tadi. Donli ekinlar O'zbekiston Respublikasining xalq xo'jaligida katta iqtisodiy, ishlab chiqarish ahamiyatiga ega. Aholining oziq-ovqatga bo'lgan ehtiyojlarini qondirishda, chorvachilikni konsentrat va omuxta yem, sanoatning ayrim sohalarini xomashyo bilan ta'minlashda donli ekinlar muhim o'rinni egallaydi. Don yyetishtirilshni ko'paytirish, qishloq xo'jaligidagi asosiy muammolardan biri hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyin don yyetishtirilshni ko'paytirish, mamlakat aholisi, xalq xo'jaligining donga bo'lgan talabini respublikada yetishtirilgan don hosili hisobiga qondirish bo'yicha bir qator amaliy ishlar bajarildi, farmonlar, qonunlar qabul qilindi. O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishgandan keyin ekin maydonlari tarkibida katta o'zgarishlar sodir bo'ldi. Asosiy ekin g'o'za hamda yem-xashak ekinlari maydonlari qisqartirildi va boshoqli don ekinlari maydonlari keskin oshirildi. Respublikamizda 4,3 mln gektar sug'oriladigan, 730 ming gektar lalmikor ekin maydonlari bor. Respublikamiz mustaqillikka erishgandan keyin boshoqli don va boshqa donli ekinlar hosildorligi yildan-yilga ortib bormoqda. Boshoqli don ekinlarining hosildorligi sug'oriladigan yerlarda 1992—1994-yillarda 22 s/ga, 2004-yili 41 s/ga hozirgi kunga kelib 70-80 s/ga yetdi. Hosildorlikning ortishi hamma donli ekinlar bo'yicha kuzatilmoqda. Mamlakatimizning donga bo'lgan bir yillik ehtiyoji 6,0—6,5 mln t ni tashkil etadi. Kelajakda mamlakatimizda don yyetishtirilshni ko'paytirish asosan hosildorlikni oshirish, jadal o'stirish texnologiya- larni ishlab chiqish va joriy etish hisobiga amalga oshirilishi ko'zda tutilmoqda. Qoraqalpog'iston Respublikasi va viloyatlar Ekin niaydoni, ming ga Hosildorlik, s/ga Yalpi hosil, ming tonna Qoraqalpog'iston Respublikasi 50 27,1 136 Andijon 74 75,1 556,7 Buxoro 61 44,7 271,9 Jizzax 116 36 417,6 Qashqadaryo 140 44,9 628,6 Navoiy 38 41,1 143,1 Namangan 78 48,4 371 Samarqand 102 53,1 541,6 Surxandaryo 95 42,6 404,6 Sirdaryo 91 24,3 213,1 Toshkent 115 42,9 493,4 Farg'ona 105 48,7 511,3 Xorazm 35 31 108,5 Jami: 1100 43,9 4797,4 2014-yilda 1059 42,6 4494,1 O’zbekistonda dala ekinlari biologiyasiga asoslangan holda yetishtirilsh texnologiyasini takomillashtirish, aholini oziq-ovqat, chorvachilikni yem-xashak, sanoatning ayrim tarmoqlarini xomashyo bilan ta’minlash maqsadida ekinlardan mo’l, sifatli hosil olish muhim ahamiyatga ega. Bozor iqtisodiyoti sharoitida, ishlab chiqarish munosabatlarining o’zgarishi, dehqon, fermer, shirkat xo’jaliklarining yuza kelishi tashkiliy-iqtisodiy chora - tadbirlarni amalga oshirish, ishlab chiqarishning moddiy texnika bazasini mustahkamlash, tuproq unumdorligini oshirish, yerlarni meliorativ holatini yaxshilash, yangi intensiv tipdagi navlar, duragaylarni yaratish, mahsulot yetishtirilshda ekologik muammolarni hisobga olish ishlari eng dolzarb muammoalardir. Download 407.17 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|