3-mavzu. Elektr signallar kuchaytirgichlari Reja: Signallar Sinusoidal signallar

Amplitudani  detsibellarda  o’lchash.  Qanday  qilib  ikkita  signal  amplitudasini 

solishtirish  mumkin?  Masalan  x  signali  y  signalidan  ikki  marotaba  katta.  Ko’pchilik 

hollarda  huddi  shunday  solishtirishni  amalga  oshirishadi.  Ammo  ko’pincha  bunday 

munosabat  millionlar  uchun  tushunarli  emas  va  shunda  logarifmik  bog’liqlikdan 

foydalanish  qulay  va  munosabat  dersibellarda  o’lchanadi  (detsibel  belni  o’ndan  bir 

qismini  tashkil  qiladi,  ammo  “bell”  birligi  hech  qachon  ishlatilmaydi).  X  signalni 

nisbatini aniqlash bo’yicha bellarda ifodalasak, bu            dB = 20lg(A

2

/А

1

) , bu yerda  

A

1

  va  A

2

  ikkita  signal  amplitudalari.  Masalan  ,  agar  bitta  signal  ikki  marta  katta 

amplitudaga  ega  bo’lsa,  boshqasiga  nisbatan  birinchisini  ,  ikkinchisiga  nisbati  6dB  ni 

tashkil qiladi, chunki lg 2=0,3010. Agar bitta signal ikkinchisidan 10 marta katta bo’lsa, 

birinchisini ikkinchisiga nisbati  20dB ni tashkil qiladi. Ammo bitta signal ikkinchisidan 

10  marta  kichik  bo’lsa,  unda    -  20dB.  Ikkita  signal  quvvatlarini  nisbati  shunday 

aniqlanadi  

dB=10 lg(P

2

 , P

1

)  

bu yerda P

1

va P

2

  - ikkita signal quvvat. Agar ikkala signal ham bir xil shaklga ega 

bo’lsa, ya’ni sinusoidadan iborat bo’lsa, nisbatni aniqlashni ikkala yo’li ham, (amplituda 

va quvvat orqali bir xil natijani beradi). Turli shakldagi ikkita signalni solishtirish uchun 

---

,  masalan,  sinusoidal  va  shovqin  signalini  ularni  quvvatidan  foydalanish  kerak  (yoki 

effektiv qiymatidan).  

Detsibel  ikkita  signal  nisbatini  aniqlashda  foydalanilsa  ham,  undan  amplitudani 

absalyut  qiymatini  o’lchashda  foydalaniladi,  amplitudani  nisbiy  qiymatini  emas.  Ish 

shundan iboratki, qandaydir etolon ampletuani olsak va har qanday boshqa amplitudani 

aniqlash kerak bo’lsa,  etolonga nisbatan detsebellarda. Amplitudani bir nechta standart 

qiymatlari  ma’lum,  ular  bunday  solishtirish  uchun  ishlatiladi  (bu  qiymatlar 

ko’rsatilmaydi,  ammo  nazarda  tutiladi);  ulardan  bir  nechtasini  keltiramiz:  a)    dBB  – 

effektiv  qiymat  1V;  b)  dBBt  –  1mVt  quvvatga  mos  keladigan  kuchlanish  qandaydir 

faraz  qilinadigan  iste’molchiga,  radiochastotalar  uchun  bu  odatda  50Om,  tovush 

chastotalari uchun – 600Om (ushbu iste’molchilarda 0  dBBt kuchlanish 0,22 va ,0,78V 

effektiv qiymatlarga ega bo’ladi); dBп –uncha katta bo’lmagan shovqin signali, u xona 

haroratida  resistor  yordamida  hosil  qilinadi  (u  haqida  to’liqroq  7.11  bo’limda  so’z 

boradi).  Yuqorida  sanab  o’tilganlaridan  tashqari  boshqa  sohalarda  o’lchash  uchun 

etolon  signallar  mavjud.  Masalan  akustikada  tovush  bosimini  darajasi    0dB  bo’lgani, 

o’rta kvadratik bosimi 0,0002mkbar tashkil qiladigan bosim uchun signalga mos keladi 

(1bar teng 10

6

 din sm

2

 yoki tahminan 1atmosaferaga teng); darajalararo bog’lanish dBC 

larda aniqlanadi (og’irlik funksiyasi C chastotalar kengligidagi shovqinga nisbatan). Biz 

e’tiborimizni    0dB  etolon  amplitudaga  qaratamiz:  shu  qiymatdan  foydalanib,  “27  dB 

amplituda effektiv qiymat 1V ga nisbatan” masalan shuni aytish sedan chiqmasin, yoki 

qisqartirilgan  shaklda  “27  dB  1V

  эфф

  ga  nisbatan”  yoki  dBB  shartli  belgilanishdan 

foydalaning.