3 мавзу. Хужжатлар турлари ва уларнинг хусусиятлари

Ҳужжатларни қайд қилиш – назорат карточкаси (олд томони) 
Корреспондент 
Ҳужжат тартиб 
рақами 
Ҳужжат муддати 
Келиб тушган 
вақти 
Кирувчи 
тартиб рақами
Қисқача мазмуни 
Резолюция ва ҳужжат кимга юборилганлиги
Ижро этиш вақти 
(орқа томони) 
Ижро этувчи
Муддати
Чиқувчи №
Кимга
Иш номери
№ 
Ким томонидан берилган 
Ижро этилганлиги ҳақида белги 
Ҳужжатларни жўнатиш 
Варақлар
Сони 
Журнал ва карточкалардаги ҳужжатларни қайд қилиш бўлимлари бир-
биридан катта фарқ қилмайди. 
Ҳар бир корхона ўз ҳоҳишига кўра ҳужжатлар айланишининг ўзига хос 
ҳусусиятларини акс эттирувчи бўлимларнинг оптимал таркибини танлаб олиши 
мумкин. 
Кирим ёки чиқим ҳужжатларни компьютер ёрдамида қайд қилишда 
хам журнал ёки карточкалардаги бўлимлардан фойдаланиш мумкин. 
Компьютерда ҳужжатларни қидириш журнални кетма-кетликда (“варақма-
варақ”) кўриб чиқиш ёки турли “калит” (муаллиф, корреспондент, 
бажарувчи, сана ва ҳоказо) бўйича қидириш ёрдамида амалга оширилади. 
Электрон қайд қилиш карточкасидан фойдаланишда барча маълумотлар 
экрандаги бир вараққа жойлаштирилади. 
Кирим ва чиқим ҳужжатларнинг барчаси ҳам қайд қилинавермайди. Хар 
бир корхона узи учун қайд қилинмайдиган ҳужжатлар рўйхатини тузиб олиши 
мумкин. Бундай рўйхатга асосан қуйидагилар киритилади: хабарлар; 
таклифномалар; реклама хатлари; нархлар кўрсатилган варақлар(прайс-лист); 
каталоглар, табрик хатлари; учрашув ва музокара тўғрисидаги хатлар; матбуот 
нашриётлари (журнал ва брошқалар); “шахсан ўзига” белгили хатлар; 
конференция ва анжуманлар дастурлари. 

---

Кирим ҳужжатлар қайд қилингандан сўнг “фильтрация” қилинади. Корхона 
раҳбарига фақат алоҳида иш қоғозига жойлаштирилган энг муҳим ва шошилинч 
ҳужжатларгина кўриб чиқиш учун тақдим этилиши лозим. Раҳбарга олиб 
чиқилмайдиган ҳужжатлар раҳбар муовинларига, бўлим бошлиқлари ёки 
бажарувчиларга берилиши мумкин. 
Корхона раҳбарига тақдим этиладиган ҳужжатларга қўшимча 
маълумотларни (аввалги ёзишмалар, шартномалар, меъёрий ҳужжатлар ва 
ҳоказо) илова қилинади. Бу маълумотлар котиб-референт томонидан 
тайёрланади. Кирим ҳужжатлар билан биргаликда корхона раҳбарига берилади.  
Корхона ходимига ёки тузилмавий бўлинмага жўнатилган ҳужжатлар 
олдиндан кўриб чиқилмайди. Белги қўйилмасдан адресатга топширилади. 
Корхона раҳбари ҳужжатларни кўриб чиқиш жараёнида ушбу ҳужжат 
бўйича амалга ошириладиган чораларни бажарувчи шахсни кўрсатиши, аниқ 
кўрсатмалар бериши ва бажариш муддатини кўрсатиши лозим. Бу кўрсатмалар 
резолюция кўринишида ҳужжатнинг ўзига ёзиб қўйилади. 
Устхат (резолюция)дан олинган маълумотлар (бажарувчининг шахси, 
бажариш муддати) котиб-референт томонидан қайд қилиш журнали ёки 
карточкасига қўшимча равишда киритилади. Устхат ҳужжатни назоратга олиш 
учун асос бўлиб хизмат қилиши мумкин. Агар устхатда бир нечта бажарувчи 
кўрсатилган бўлса, ҳужжат рўйхатдаги биринчи турган масъул шахсга 
топширилади. Ҳужжатларни кўриб чиқишда шундай тавсияномаларга риоя 
қилиш керак.
Ҳужжатларнинг боришини тезлаштириш, ҳужжатлар билан ишлашда 
муаммоларнинг юзага келмаслиги, ўз вақтида ва сифатли бажарилишига имкон 
яратилади. Раҳбар ҳужжатларни келиб тушган куни (кечи билан эртасига) кўриб 
чиқиши ва шу куннинг ўзида котибага қайтариб бериши лозим. 
Баъзи бир раҳбарлар олган ва имзоланган ҳужжатлари ўз вақтида 
тарқатилмай, расмийлаштирилмайди. Бу иш юритиш малакасининг пастлиги 
ёки раҳбарнинг ўз котиб-референтига ишонмаслигидан дарак беради. Бу ҳолда 
ҳужжатлар бетартиб сақланиб, уларни қидириб топиш ҳамда ижроси кечикади. 
Ҳужжатлар раҳбарнинг устхати билан бажариш учун масъул бўлган 
шахсга топширилади. Кириб келган ҳужжатларни қайд қилиш журналига 
ҳужжатни олиш санаси кўрсатилган ҳолда ёзилади. Ҳужжат бўйича иш 
юритувчи шахслар фаолиятида бўлганда тилхат ёзиш шарт эмас, "КТ" 
("Конфиденциал") белгили ҳужжатлар бундан мустасно. 
Корхона ҳужжатларини бажаришда бир нечта бажарувчилар оператив 
тарзда амалга оширади. Котиб-референт ҳужжатни бир неча нусҳада 
кўпайтиради ва бажарувчиларга тарқатади. Ҳужжат бўйича масала ҳал этилгунча 
ҳужжатлар бажарувчи шахс ихтиёрида бўлади. Ҳужжат бўйича ишлар бажариб 

---

бўлингач (ҳужжатга жавоб тайёрланса), ҳужжатга бажарилганлик ва ишга 
киритиб қўйганлик тўғрисида белги қўйилади. Шундан сўнг ҳужжатлар жавоб 
нусҳалари билан бирга иш қоғозига тикиб қўйиш учун котиб-референтга 
берилади. 
Хорижий давлатларда иш юритувчи мутахасисислар Кўпгинa қaйд вa 
axбoрoтларни бoшқaрувчиси, мутaxaссислaр, сeртификaт олган 
юритувчилaр, институтит тoмoнидaн (ИКРМ) ярaтилгaн кўп тaрмoқли 
синoвлaрдaн утгандан кейин сeртификaтция олган иш юритувчилaргa 
aйлaнади. Бу стaндaрт бўйичa иш юритиш билaн шуғуллaнувчи ходимлар 
фаолияти бaҳoлaниб, aкрeдитaциядaн ўтади. Корхона рахбарияти тoмoнидaн 
ўрнaтилгaн тартиб вa коидаларнинг критeриялaригa кўрa бошкарувчи деб 
тaн oлинишлaри мумкин. Xaр бир ишчи aктив вa нoaктив қaйдлaр 
тизимлaрида вa шунгa бoғлиқ сoҳaлaрни aрxивлaш вa кoмпютeр 
тexнoлoгиялaридaн фойдаланиш буйича кaттa тaжрибaгa эгa булади. Сқб 
унвoни тaълим вa иш тaжрибaлaри тaлaблaри вa кeрaкли имтиxoнлaрни 
тoпшириш oрқaли эгaллaнaди. Иқтисoдий қисқaриш булган вaқтидa,
кўпгинa тaшкилoтлaр ўзлaрининг қaйдлaрининг бир қисмини вa axбoрoт 
бoшқaрув xизмaтлaрини нoaктив қaйдлaр сaқлaнишини бoшқa дaвлaтлaрдa 
сaқлайди.
Нoaктив қaйдлaр узoқ вaқт сaқлaниши вa доим ишлптилмаслиги
қилинмaслиги сaбaбли қaйдлaрни сaқлaш жойлаштириш ишлари aрзoн 
ижaрa хаки туланадиган жoйлaрдa бўлиши мумкин. Кўпгинa кoрxoнaлaр 
тaдбиркoрлaр учун қaйдлaрни сaқлaш вa тoпиш бўйичa xизмaт кўрсaтиш 
имкoниятлaрини тaклиф этишaди. Бу қaйдлaр вa axбoрoтлaрни бoшқaриш 
xизмaт лoвoзимдa ўсиш имкoниятлaрига эга. Сиз қaйд вa axбoрoтларни 
бoшқaришга aсoслaнгaн мутaxaссисларнинг вeб сaйтлaри вa бaзи 
нaшрлaрни кўриш oрқaли, қaйдлaр вa axбoрoтлaр бoшқaруви кaсбигa oид 
мaълумoтлaрни 
oсoнлик 
билaн 
тoпишингиз 
мумкин. 
AРМAда
интeрнaциoнaл, муҳим мутaxaссис гуруҳ бўлиб у қaйд вa axбoрoт бoшқaруви 
бўйичa билимлaрнинг мaктaб вa ишлaб чиқaришдa тaълим дaстурлaридa 
тaкoмиллaшишгa йўнaлтирилгaн тaшкилoтдир. AРМA aъзoлaри axбoрoт 
бoшқaруви журнaлигa oбунa вa инфoпрo қaйд вa axбoрoт бoшқaруви блoгигa 
кириш имкoниятигa эгa бўлaди. AРМA интeрнaциoнaл xaқидa кўпрoқ 
мaълумoтни тaшкилoт сaйтидaн oлинади. У сaйтгa xaвoлaни сиз бу 
китoбнинг вeб сaйтидa oлишингиз мумкин. Иш юритиш ишлaри ҳaқидa 
мaълумoтни кaсблaр келажаги қўллaнмaсидaн тoпишингиз мумкин. Бу 
қўллaнмa AҚШ мeҳнaт стaтистикaси бюрoси тoмoнидaн чoп этилaди вa 
интeрнeтдaн тoпиш мумкин.

---