3-Mavzu. Iqtisodiy tahlilning turlari, axborot manbalari

Bu tahlilni asosiy kamchiligi shundan iboratki, aniqlangan xato, kamchiliklar va foydalanilmagan imkoniyatlar korxona uchun butunlay yo’qotilgan xisoblanadi, chunki ular xo’jalik faoliyatini o’tgan davriga bog’liqdir. Biz bu imkoniyatlarni faqat gina kelgusidagi ishlarinimizni amalga oshirish jarayonida xisobga olishimiz mumkin holos. Shuning uchun ham tahlilni imkoniyatlarini oshirish va ularni vaqtida ishga solish uchun xisobotlarni takdim qilish va ularni tahlil qilish vaqtini kiskartirish vazifasi qo’yiladi.
Joriy ta`lilni korxonani barcha xodimlari tomonidan, shuningdek tsexlar va boshqa bulinmalar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Natijada korxonani yillik faoliyatiga yakun yasaladi, kamchiliklar aniqlanadi va korxona faoliyatini yaxshilash uchun tavsiyalar ishlab chiqiladi. Bu tahlil korxona xo’jalik faoliyatini tula tahlili bo’lib xisoblanadi, chunki u o’zida tezkor tahlil natijalarini mujassamlashtiradi va istikbolli tahlil uchun baza xisoblanadi.
Tezkor tahlil. Bu tahlil iqtisodiy tahlilni turlaridan biri bo’lib, xo’jalik tizimini tezkor boshqarish uchun lozim buladigan mosalalarni xal qilishga karatilgandir. U korxonaning xo’jalik faoliyatini boshqarishda shu kundagi ishlab chiqarish jarayonini tezkor tarzda boshqarishda qo’llaniladi. Bu qisqa muddatli tahlil bo’lib, ishlab chiqarish jarayonida ro’y bergan chetga chiqishlarni tezkorlik bilan aniqlab, uni bartaraf qilish chora - tadbirlarini ko’radi.
Tezkor tahlilning asosiy vazifasi to’shiriqlarni muntazam nazorat qilish, mahsulotni ishlab chiqarish va uni sotish jarayonini kunda aniqlash, shu kundagi ishlab chiqarish rezervlarini o’z vaqtida aniqlash va ularning ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga jalb qilish hisoblanadi. Tezkor tahlil boshqaruv tizimida boshqaruv xodimlarining taxminan 50 foiz ish vaqtini egallaydi. Amalda esa uning umumiy bajariladigan tahliliy ishlarda to’tgan salmogi 10 foizni tashkil etadi. Tezkor tahlil joriy tahlildan farqli o’laroq u asosan boshlangich mahlumotlarga asoslanadi.
Tezkor tahlil o’z ichiga quyidagilarni oladi:
- korxonaning asosiy miqdor va sifat ko’rsatkichlari bo’yicha hamda uning bo’linmalari smenada, sutkada, besh kunlikda va dekadalardan chetga chiqishini aniqlash;
- mehyordan chiqishga tahsir qiluvchi omillarni aniqlash;
- kamchiliklarga yo’l qo’ygan javobgar shaxslarni aniqlash;
- salbiy omillarni bartaraf qilish uchun tadbirlar ishlab chiqish;
- ko’rsatilgan vaqtda erishilgan natijalarni yakunlash va «Tor» joy va ilg’or bo’g’inlarni aniqlash.
Tezkor tahlil odatda quyidagi ko’rsatkichlar bo’yicha olib boriladi: mahsulotni ishlab chiqarish, jo’natish va sotish, ishchi kuchidan foydalanish, asbob-uskuna va moddiy resurslardan foydalanish, tannarx, foyda va rentabellik, to’lov qobiliyati. Demak, joriy tahlilda o’rganiladigan ko’rsatkichlar soni tezkor tahlilda o’rganiladigan ko’rsatkichlardan ancha ko’’dir. Tezkor tahlilning natijasi joriy tahlilga nisbatan unchalik aniq bo’lmaydi. Chunki oyning xohlagan kunida ishlab chiqarilgan mahsulotning haqiqiy tannarxini va mahsulot tannarxining ‘asayishi natijasida olingan foyda miqdorini aniq hisoblab chiqish mumkin emas, chunki oldindan mahsulotning qancha qismi shu oyda sotiladi, qancha qismi esa kelgusi oyda sotilishini aniq hisoblab bo’lmaydi. Lyokin tezkor tahlilning bu kamchiligi uning ahamiyatini kamaytirmaydi, zero, tezkor tahlil orqali olingan natijalarning mutlaq aniqligidan ko’ra uni o’z vaqtida olish ahamiyatliroqdir.