3-mavzu. Ishlab chiqarish omillari va ishlab chiqarish jarayoni Reja

o’rtacha yillik hamda loyiha quvvati turlari mavjud. Loyiha quvvati qurilish loyihasida ko’zda
tutilgan bo’ladi. Qayta tiklash, kengaytirish va texnik jihatdan qayta qurollantirish davomida 
loyiha quvvati kattalashtirilishi mumkin. Shu sababli amaliyotda loyiha quvvati ko’’incha
korxonaning amaldagi quvvati bilan solishtiriladi. Korxonaning amaldagi quvvati korxona ishlab 
chiqarish dasturini tayyorlash uchun asos bo’lib xizmat qiladi.
Korxona ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda zahiradagi uskunalardan tashqari, barcha 
o’rnatilgan uskunalar hisobga olinadi. Ba’zi bir sexlarda (yig’uv, quyuv va boshqa sexlarda) ishlab
chiqarish quvvati ishlab chiqarish maydonlariga asosan hisoblanadi. 
Ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda mahsulot birligiga sarflanuvchi vaqt normasi yoki har
bir uskunaning unumdorlik normalari muhim ahamiyatga ega bo’lib, ular ilg’or hamda ‘rogressiv 
bo’lishi talab qilinadi.
Korxona bosh bo’g’inining (asosiy sexining) ishlab chiqarish quvvati quyidagi formula 
asosida hisoblanadi:
т


макс

М

Ф

n

М



Bu erda: 

M -sex yoki uchaskaning qabul qilingan o’lchov birligidagi ishlab chiqarish quvvati;
n - sex yoki uchastkadagi ilg’or uskunalar soni; 
F
maks

–bosh uskunadan foydalanish mumkin bo’lgan maksimal muddat, soat;

M
t

–bosh uskunada mahsulot tayyorlashning ‘rogressiv mehnat sig’imi, soat.

Amaliyotda ishlab chiqarish quvvati va uskunalarning yuklanishini hisoblashda ba’zida 
xatolar, ular o’rtasidagi farqni sezmaslik hollari ham uchrab turadi. Korxona quvvati asosiy ishlab
chiqarish fondlari, yangi texnika va aniqlangan zahiralardan foydalangan holda mahsulot ishlab 
chiqarish mumkin bo’lgan maksimal darajani tavsiflaydi, uskunalarning yuklanishni hisoblash
natijalari esa, ushbu quvvatlardan rejadagi davrda foydalanishning darajasini aniqlaydi. 
Demak, ular o’rtasidagi ‘rintsi’ial farq shundaki, birinchi holatda korxona ishlab chiqarishi
mumkin bo’lgan mahsulotlarning maksimal darajasi aniqlansa, ikkinchi holda mazkur davr 
mobaynida uskunalardan qanchalik foydalanilishi aniqlanadi.
Ishlab chiqarish dasturining korxonada mavjud bo’lgan quvvatlarga mos kelishini aniqlash 
uchun, o’rtacha yillik ishlab chiqarish quvvati hisoblab to’iladi. Uni hisoblash uchun quyidagi
formuladan foydalaniladi: 
12
12

2

1

n

М

n

М

Мн

М

л








в
ыр.йил

Bu erda: 

M
o’r.yil

– korxonaning o’rtacha yillik quvvati;

M
n

– korxonaning yil boshidagi quvvati;

M
v

– yil mobaynida kiritiluvchi quvvati;

M
l

– yil davomida ishlab chiqarishdan chiqariluvchi (yo’q qilinuvchi) quvvat;

n
1 

, n
2

– ishlab chiqarish quvvatlarini ishga tushirishdan yoki tugatilgan ishlab chiqarish 

quvvatlari yo’q qilingandan to yil oxirigacha o’tgan to’liq oylar soni.

Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilash bilan bog’liq bo’lgan mazkur 
chora-tadbirlar, ko’’incha ishlab chiqarish quvvatlari balansini tuzish yo’li bilan amalga oshirilib,

---

korxonaning ishlab chiqarish quvvatlari va ularni ta’minlash manbalariga bo’lgan ehtiyoji

aniqlanadi.