3 мавзу: Меҳнат бозори статистикаси

3 мавзу: Меҳнат бозори статистикаси


3.1. Бандлик таснифи

Ишчи кучининг таркибий тузилишини статистик таҳлил этиш, меҳнат бозоридаги талаб ва таклифни башорат қилиш ҳамда меҳнат бўйича маълумотларни халқаро қиёслашда XV меҳнат статистиклари халқаро конференцияси қабул қилган «Бандлик мақомининг халқаро таснифи» (инглизча версияси ICSE - 93, ўзбекча версияси БМХТ - 93) муҳим аҳамият касб этади. Айтиб ўтилган классификатордан фойдаланиш статистик амалиётга бандлик турлари бўйича иқтисодий фаол аҳолининг қуйидаги тоифаларини киритишни назарда тутади.

Иқтисодий фаол аҳоли – товар ва хизматларни ишлаб чиқариш учун (бунга товарларни бозор, бартер ва шахсий истеъмол учун ишлаб чиқариш ҳам киритилади) ўз меҳнатини таклиф қиладиган ҳар иккала жинсга мансуб шахслардир. Халқаро стандартларга кўра, иқтисодий фаол аҳолига банд бўлган барча аҳоли ва ишсизлар киритилади. Бунда аҳоли ҳарбий хизматчилар ҳам қўшилган ҳолда иқтисодий фаол аҳоли ва фақат фуқаролардан иборат иқтисодий фаол аҳолига (яъни ҳарбий хизматчиларсиз) ажратилади.
Кўпинча “иқтисодий фаол аҳоли” тушунчаси ўрнида “ишчи кучи” ва “меҳнат ресурслари” тушунчалари ишлатилади. Аммо шуни назарда тутиш керакки, “меҳнат ресурслари” тоифаси юқорида айтилган тоифалардан фақат “бандлар” ва “ишсизлар”нигина эмас, балки меҳнатга лаёқатли аҳолининг меҳнатга лаёқатли ёшдаги ўқувчилар, уй бекалари, ҳар хил сабабларга кўра, иқтисодий фаол аҳоли ҳисобланмайдиган меҳнатга лаёқатли бошқа шахсларни қамраб олиши туфайли фарқланади.
БМХТ - 93 алоҳида шахсларни ҳақиқий ёки потенциал бандликка кўра таснифлайди. Бунда банд бўлган шахслар мақомини улар ҳақиқий бажараётган ишлари асосида, ишсизларникини эса улар охирги бажарган ишлари (агар улар ишлаган бўлсалар) ёки излаётган иш тури асосида аниқлаш керак бўлади.
Қуйидаги гуруҳларни фарқлаш тавсия этилади:

1. 
   Ёлланма ходимлар.
   
2. 
   Иш берувчилар.
   
3. 
   Ўз ҳисобига ишлайдиган шахслар.
   
4. 
   Ишлаб чиқариш ширкатлари аъзолари.
   
5. 
   Оиланинг ёрдам берувчи аъзолари.
   
6. 
   Бандлик мақоми бўйича таснифланмайдиган ходимлар.