3-mavzu: Operatsion tizimlar va ularning turlari

Yordamchi qurollar tugmalari satri, Ish soha, Ma’lumotlar satri, Oyna chegaralari va Ko‘rib 

chiqish chizgichlari. Ush bu qismlar bilan biz utgan mavzuda tanishganmiz. Ush bu papkalarning
hammasida yordamchi qurollar (asboblar) tugmalari satri bir xil bo‘lib ular yordamida biz eng 
asosiy amallar va harakatlarni bajarishimiz mumkin. Shu tugmalar bilan yaqinroq tanishaylik.
1. НАЗАД - oynaning oldingi kuriniga utish, 

2. ВПЕРЕД -oynaning keyingi ko‘rinishiga utish,

3. ВВЕРХ - yuqoridagi papkaga chiqish 
4. ПОИСК - fayl, papka, kompyuterni, Internet sahifani kidirish
5. ПАПКИ - ish sohani chap tomondagi qismda papkalar ruyxatini ko‘rsatish yoki ko‘rsatmaslik 
6. ЖУРНАЛ - ish sohani chap tamondagi qismda oxirgi ochilgan va kurilgan internet sahifalar
ruyxatini ko‘rsatish yoki ko‘rsatmaslik 
7. ПЕРЕМЕСТИТЬ В - tanlangan obyektni boshqa joyga ko‘chirib olish
8. КОПИРОВАТЬ В - tanlangan obyekt nusxasini boshqa siz ko‘rsatgan joyga ko‘chirib olish 
9. УДАЛИТЬ - tanlangan obyektni uchirish

---

---

МОЙ КОМПЬЮТЕР Windowsning maxsus pakalaridan asosiy bo‘lib u yordamida biz

xoxlagan diskda joylashgan papka va fayllar bilan ishlashimiz mumkin. Ush bu papkani 
ochganimizdan keyin biz uning oynasida quyidagi belgilarni kurishingiz mumkin. Bo’lardan
- yumshok disketalar belgisi. Ush bu belgi yordamida biz yumshok disketalardagi 
ma’lumotlarni kurishimiz va ularni ukishimiz mumkin.
- kattik disklar. Ush bu belgi yordamida biz kattik disklardagi (vinchesterlardagi) 

ma’lumotlarni kurishimiz va ularni ukishimiz mumkin. Ush bu disklar kompyuterning ichida

joylashadi va ular doimiy xotira xam deb nomlanadi. 
- kompakt disklar. Ush bu belgi yordamida biz kompakt (lazerli) disklardagi
ma’lumotlarni kurishimiz va ularni ukishimiz mumkin. 
- papkalar (kataloglar). Ush bu belgi yordamida biz yumshok, kattik yoki kompakt
disklardagi ma’lumotlarni saralaymiz. Har bir papka ichida boshqa papkalar yoki fayllar 
joylanishi mumkin. Papkani ochib ularni kurishimiz va ukishimiz mumkin.
- belgilari bilan esa har xil fayllar belgilanadi. 

МОЙ КОМПЬЮТЕР nig ish sohasiga sichqoncha bilan ko‘rsatib bir marta ung tugma

bilan bosganimizda kontekst menyu hosil qilinadi. 
Shu kontekst menyu orqali biz quyidagi amallarni bajarishimiz mumkin. 

ВИД - oynadagi belgilar ko‘rinishini o‘zgartirish (kata belgilar, kichik belgilar, ruyxat

ko‘rinishida, jadval ko‘rinishida yoki eskiz ko‘rinishida) 
УПОРЯДОЧИТЬ ЗНАЧКИ - oynadagi belgilarni saralash (nomi bo‘yicha, turi bo‘yicha, hajmi
bo‘yicha, yaratilgan kuni bo‘yicha yoki avtomatik ravishda) 
ВЫСТРОИТЬ ЗНАЧКИ - oynadagi belgilarni ekranda tartiblash.
ОБНОВИТЬ - onadagi ma’lumotlarni va uzgarishlarni yangilash. 
НАСТРОИТЬ ВИД ПАПКИ - oynaning tashqi ko‘rinishini (orqa rangni, izoxni, matn turini,
uning rangini va ishlash holatlarini) sozlash. 
ВСТАТИТЬ - xotirada joylashgan obyektni shu oynaga kuyish.
ВСТАВИТЬ ЯРЛЫК - xotirada joylashgan obyektgacha yorlikni shu oynaga. 
ОТМЕНИТЬ - oxirgi harakatni bekor qilish.
СОЗДАТЬ - shu oynada yangi papka, yorlik yoki har xil yangi faylni yaratish. 
СВОЙСТВА - tanlangan disk, papka, fayl yoki yorlikning xususiyatlarini kurish.
Kompyuterda Windows operatsion tizim ustidan va uning yordamida kompyuter va uning 

qurilmalar ustidan biror bir ammal bajarmoqchi bo‘lsangiz, siz

ПУСК

menyusidan

foydalanishingiz mumkin. 
ПУСК
tugmasini sichqonchaning chap tugmasi bilan bossangiz 

WINDOWS ning menyusi ochiladi.

Bu menyu 9 bo‘limdan iborat: 
1) ПРОГРАММЫ bo‘limi yordamida sizning kompyuteringizga o‘rnatilagn dasturlar
ruyxatini kurishimiz va ularni ishga tushirishimiz mumkin 

---

---

2) ДОКУМЕНТЫ bo‘limi yordamida siz tomoningizdan oxirgi ishlatilgan hujjatlar

(mant,rasm,musika va boshqa fayllar) ruyxatini kurishimiz va ularni qayta ishga tushirishingiz 
mumkin
3) ИЗБРАННОЕ bo‘limi yordamida siz yaxshi kurgan Internet sahifalar ruyxatini kurishingiz 
va shu sahifalarga tezkor utishingiz mumkin
4) НАСТРОЙКА bo‘limi yordamida Windows dasturning ishlash holatlarini va kompyuter 
qurilmalar xususiyatlarini o‘zgartirish va sozlashimiz mumkin
5) ПОИСК bo‘limi yordamida fayl. Papka yoki tarmoqdagi kompyuterni kidirishimiz 
mumkin
6) СПРАВКА buyruq yordamida Windowsda ishlash jarayonida paydo bo‘lgan savollar va 
ularga javoblar to’plamini kurishimiz mumkin
7) ВЫПОЛНИТЬ buyrug‘i yordaimda har xil dasturlarni yoki buyruqlarni bajarishimiz 
mumkin
8) ЗАВЕРШЕНИЕ СЕАНСА buyrug‘i yordamida foydalanuvchining ishlash seansini 
tugatishimiz va yangisini boshlashimiz mumkin
9) ЗАВЕРШЕНИЕ РАБОТЫ buyrug‘i yordamida kompyuter ishini tugatib o‘chirishimiz 
mumkin. Agar paydo bo‘lgan oynada Перезагрузить tugmasini bossak, u holda kompyuter o‘chib
qayta yoqiladi. Agar Ждущий режим tugmasini bossak, u holda kompyuter o‘chadi, lekin kutish 
holatida bo‘ladi va yoqilgan zahotiyoq ishga tushadi. Agar Выключить компьютер tugmasini
bossak, kompyuter o‘chiriladi. Kompyuterni o‘chirishdan avval hamma ochiq oynalar va ishlab 
turgan dasturlarni yopishimiz kerak, chunki kompyuter ular ichidagi ma’lumotlarni salab qo‘yishi
kerak.

Endi shu bo‘limlar bilan yaqinrok tanishini boshlaymiz. Shulardan birinchisi va asosiy bo‘lim

bu ПРОГРАММЫ bo‘limi. ПРОГРАММЫ bo‘limi yordamida kompyuterimizga o‘rnatilgan 
dasturlar ruyxatini kurishimiz va ularni ishga tushirishimiz mumkin. Bu bo‘lim ichidagi dasturlar
va ular guruhlar ruyxatida СТАНДАРТНЫЕ nomli dasturlar guruhi joylashadi. Bu dasturlar 
WINDOWS tarkibidagi (birgalikda beriladigan) dasturlar dir. Bu dasturlar yordamida biz har xil
asosiy ammallarni bajarishimiz mumkin (matn yozish, rasm chizish, musika eshitish, video kurish, 
xisob kitob qilish, uyin uynash va xokazo). Bu dasturlarning kamchiligi bor - shu dasturlar
yordamida sodda fayllarni yaratishimiz va dasturlar yordamida tashqi qurilmalarning kam 
imkoniyatlaridan foydalanishimiz.
Shu dasturlardan birinchi tanishadigan dastur bu - БЛОКНОТ (NotePad) dasturi. Uning 
yordamida eng sodda matnli (txt va wri kengeytmali) fayllarni yaratishimiz va tahrirlashimiz
mumkin. Bu dasturda hamma matn bitta harflar shrifti (shakli) bilan va bitta razmerida (kattalikda) 
yoziladi, rasm va jadvallar bilan ishlash imkoniyatlar yo‘q.
Bu dasturni ishga tushurish uchun biz sichqoncha yordamida ПУСК tugmasini bosamiz, 

keyin ПРОГРАММЫ bo‘liminitanlaymiz. Shu bo‘limdagi СТАНДАРТНЫЕ guruhini topib

ichidagi БЛОКНОТ nomli dasturni ishga tushiramiz.